Αριστοτέλης Βάθης: «Η Ρούλα Πισπιρίγκου δεν έχει ούτε ενσυναίσθηση, ούτε το ακαταλόγιστο»

Το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης μονοπωλείται από τα όσα τραγικά βγαίνουν στην επιφάνεια γύρω από την υπόθεση των τριών νεκρών κοριτσιών από την Πάτρα. Ούτε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ούτε το πρωτοφανές κύμα ακρίβειας έχουν φανεί ικανά να στρέψουν την προσοχή κάπου αλλού πέραν του προσώπου των ημερών: της Ρούλας Πισπιρίγκου.

Ένα άτομο για το οποίο έχουν μιλήσει άπαντες, με τον κάθε έναν από αυτούς δε να έχει προχωρήσει και στην προσωπική του σκιαγράφηση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, εκεί δηλαδή που οι τηλεπερσόνες και οι δημοσιογράφοι εκφέρουν άποψη για κάθε μία από τις πτυχές της υπόθεσης, ξεχάσαμε να απευθύνουμε τον λόγο στους ειδικούς. Εκείνους που όντως έχουν να συνεισφέρουν στη δημόσια κουβέντα γύρω από το «φαινόμενο Πισπιρίγκου» και όλα όσα αυτό ανασύρει στην επιφάνεια της δημόσιας ατζέντας.

Το Daynight.gr, μίλησε με έναν γνωστό ψυχίατρο στην Αθήνα, τον κ. Αριστοτέλη Βάθη, ο οποίος απάντησε σε ορισμένες βασικές απορίες που στέκονται στα χείλη όλων μας…

Τρομάζει κανείς όταν διαβάζει για τέτοια εγκλήματα, κύριε Βάθη…

Όταν διαβάζουμε τέτοιες ειδήσεις, δύο είναι τα πράγματα που συμβαίνουν αυτόματα μέσα μας συνήθως. Το πρώτο είναι το να νιώθει κανείς ένα αποτροπιασμό για αυτές τις πράξεις και συμπόνια για τα θύματα. Το δεύτερο είναι μία αυτόματη σύγκριση και ένα ερωτηματικό, για το αν θα μπορούσαμε οι ίδιοι να φτάσουμε σε αυτό το σημείο.

Κανείς δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι υπάρχει και η απειροελάχιστη πιθανότητα να φτάσει σε αυτό το σημείο, ωστόσο τα τελευταία χρόνια μαθαίνουμε ολοένα και περισσότερο για πολλά σοκαριστικά εγκλήματα. Τι πιστεύετε ότι συμβαίνει;

Με την καραντίνα, την απομόνωση, τα οικονομικά προβλήματα που έχουν επέλθει λόγω του κορωνοϊού, οι άνθρωποι έχουν φτάσει στα όριά τους. Έχει εξαντληθεί η υπομονή, αυτό το βλέπει κανείς συνεχώς στην καθημερινότητά, φασαρίες και τσακωμοί στο δρόμο, στα μαγαζιά, παντού. Τα περιστατικά βίας, τόσο ενδο-οικογενειακά όσο και εκτός οικογένειας έχουν αυξηθεί κατά πολύ, όπως και τα διαζύγια. Και βεβαίως έχουν γίνει πολλά σοκαριστικά εγκλήματα, όπως πέρυσι την επίθεση με το βιτριόλι, τη δολοφονία της συζύγου από τον πιλότο μπροστά στο παιδί τους (Καρολάϊν και Χαράλαμπος Αναγνωστόπουλος), την δολοφονία μιας οικογένειας για λίγα ενοίκια και τώρα με τη Ρούλα Πισπιρίγκου. Βλέπετε, μέσα από τις αλλαγές στη ζωή που επέφερε η πανδημία του κορωνοϊού, άνθρωποι που είχαν σοβαρά προβλήματα και ίσα ίσα ισορροπούσαν ψυχικά, έχουν αποδιοργανωθεί.

Φαντάζομαι δεν είστε υπέρμαχος της άποψης εκείνης που λέει ότι αυτά τα εγκλήματα ήταν απότοκο μιας κακιάς στιγμής, σωστά;

Από τα στοιχεία που έχουν βγει στο φως της δημοσιότητας, είναι ασφαλές νομίζω να συμπεράνουμε ότι κανένα από τα παραπάνω εγκλήματα που προανέφερα, δεν ήταν «μια κακιά στιγμή», δηλαδή εν θερμώ. Ήταν όλα προσχεδιασμένα και εκτελέστηκαν βάση σχεδίου, χωρίς τύψεις και ενοχές.

Για τη συγκεκριμένη μητέρα δε που απασχολεί τη δημοσιότητα τις ημέρες αυτές, και πολλοί υποστηρίζουν ότι έχει σκοτώσει τα 3 παιδιά της, πιθανώς και άλλους, ακούστηκαν νωρίτερα διάφορα, όπως για παράδειγμα ότι πρόκειται για μια περίπτωση συνδρόμου Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου. Αν και διαγνώσεις από απόσταση δεν μπορούν να γίνουν, θεωρώ ότι δεν πρόκειται «απλά» για μια ψυχρή συναισθηματικά μητέρα, αλλά η γνώμη μου είναι ότι σαφώς παρουσιάζει έντονα στοιχεία ψυχοπαθητικής προσωπικότητας και σαφώς δεν πρόκειται για μια περίπτωση «ακαταλόγιστου».

Ας μείνουμε λίγο παραπάνω σε αυτό… Περί τίνος πρόκειται όταν μιλάμε για «ψυχοπαθητική» προσωπικότητα;

Θα έλεγα πως στην καθομιλουμένη, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο «ψυχοπαθής», αντί του επιστημονικού όρου «ψυχοπαθητικός». Για παράδειγμα, χαρακτήρες που υπάρχουν σε ταινίες, όπως η σιωπή των αμνών, serialkillers, χαρακτηρίζονται ως ψυχοπαθητικοί. Μερικά από τα κλινικά στοιχεία από τα οποία χαρακτηρίζεται η ψυχοπαθητική διαταραχή προσωπικότητας είναι η αλαζονεία και ο δόλος στις διαπροσωπικές σχέσεις (όπως χειριστικότητα, παθολογική ψευδολογία), αναισθησία, απουσία τύψεων και μετάνοιας, ανευθυνότητα και αντικοινωνικά χαρακτηριστικά. Συχνά το κοινό χρησιμοποιεί όρους όπως «ναρκισιστής», «εγωπαθής» άνθρωπος για να περιγράψει «ψυχρούς» ανθρώπους που συναντά, αλλά ο ψυχοπαθητικός διαφέρει, είναι πραγματικά ανίκανος να αισθανθεί.

Όταν μιλάμε κλινικά για ένα «ψυχοπαθητικό» άνθρωπο, αναφερόμαστε ουσιαστικά σε κάποιον ο οποίος δεν έχει ενσυναίσθηση, είναι ανίκανος να αντιληφθεί τα συναισθήματα των άλλων, τον πόνο των άλλων, είναι αδύνατο να νιώσει συμπόνια. Είναι ουσιαστικά σα να λείπουν (ή δυσλειτουργούν σοβαρά) τα κυκλώματα εκείνα στον εγκέφαλό που υπεύθυνα για την κατανόηση των άλλων ανθρώπων (υπάρχουν θεωρίες που εμπλέκουν τους νευρώνες-καθρέπτες, mirrorneurons).Πρόκειται για βαριές διαταραχές της προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας. Μελέτες δείχνουν ότι το 40% περίπου των ανθρώπων που βρίσκονται στη φυλακή για εγκλήματα κατά της ζωής, είναι ψυχοπαθητικοί. Τα πιο σοκαριστικά εγκλήματα γίνονται από ψυχοπαθητικούς ανθρώπους, και όπως σας ανέφερα παραπάνω, οι παραπάνω δράστες θεωρώ πως ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

Γίνονται και εγκλήματα εν θερμώ, όπως βεβαίως και εγκλήματα λόγω ψυχοπαθολογίας (όπως ο Θ.Σεχίδης λόγω σχιζοφρένειας). Όσον αφορά την ελληνική κοινωνία, τα φώτα της δημοσιότητας έχουν απασχολήσει στο παρελθόν παιδοκτόνους (παράδειγμα ο Απόστολος Κοσμάς, πατέρας που σκότωσε τον σχιζοφρενή γιο του), ο Μανώλης Δουρής το 1993. Από την άλλη μεριά όμως, για παράδειγμα, ένας γονιός (ή φροντιστής) που βρίσκεται σε σοβαρή κατάθλιψη μπορεί να σκοτώσει τα παιδιά του. Στην ψυχιατρική υπάρχουν οι σχετικές έννοιες της «αλτρουιστικής δολοφονίας» (ίσως όπως ο Ματθαίος Μονσελάς) ή της «επεκτεινόμενης αυτοκτονίας». Αλλά αυτό είναι θέμα μεγαλύτερης συζήτησης και ανάλυσης, γιατί είναι εύκολο να παρεξηγηθούν έννοιες.

Για την συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχουν δικαστές για να κρίνουν και ιατροδικαστές για να δώσουν μια εμπεριστατωμένη άποψη με βάση τα στοιχεία που έχουν, ανάμεσα τους και η παρουσία της κεταμίνης στον οργανισμό της Τζωρτζίνας. Οι υπόλοιποι, εκτιμήσεις και υποθέσεις κάνουμε, γιατί δεν έχουμε όλη την εικόνα, ούτε έχουμε εξετάσει από κοντά τους ανθρώπους. Και δυστυχώς ακούγονται πολλά στην τηλεόραση που δεν ισχύουν, από γνωστούς ψυχιάτρους μάλιστα.

Πιστεύετε στην αναγκαιότητα της έγκαιρης αξιολόγησης ενός υποψήφιου γονέα;

Νομίζω κάποια στιγμή θα πρέπει να συζητηθεί το θέμα οι μελλοντικοί γονείς να έχουν μία ψυχική φροντίδα, κάπως θα πρέπει να υπάρχει μία αξιολόγηση και μία εκπαίδευση (σχολή γονέων) γιατί δεν είναι μόνο η σωματική κακοποίηση και οι φόνοι που πρέπει περιστασιακά να μας απασχολούν, αλλά και η γενικότερη συμπεριφορά των γονιών, η ψυχολογική κακοποίηση και τα ψυχολογικά τραύματα που καθημερινά δέχονται τα παιδιά, και κουβαλάνε μία ζωή ως ενήλικες. Θεωρώ λάθος για παράδειγμα, ότι ενώ για ένα αυτοκίνητο σοφά απαιτείται ένα δίπλωμα, για να μεγαλώσεις ένα άνθρωπο δεν υπάρχει κάποια εκπαίδευση και αξιολόγηση.

 Αν κάποιος αντιμετωπίζει ψυχικά προβλήματα, τι μπορεί να κάνει;

Υπάρχουν λύσεις για τα όσα αντιμετωπίζουν ψυχικά οι άνθρωποι. Σε κάθε περίπτωση, όποιος αισθάνεται ότι χρειάζεται βοήθεια πρέπει να απευθυνθεί σε ένα ειδικό ψυχικής υγείας για να συζητήσει τα όσα αντιμετωπίζει, να υπάρξει μία διάγνωση και μία θεραπεία. Υπάρχουν και διάφορα τεστ κατάθλιψης που κανείς μπορεί να βρει online για μια πρώτη εκτίμηση.

Υπάρχουν άλλα φάρμακα και μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και των διάφορων ψυχικών προβλημάτων γενικότερα;

Υπάρχουν διάφορα ήδη θεραπείας για τα ψυχικά προβλήματα, αναλόγως της διάγνωσης και της βαρύτητας. Όπως για παράδειγμα μη επεμβατικές μέθοδοι (ECT, rTMS) και φάρμακα (αντικαταθλιπτικά), ψυχοθεραπεία και EMDR αλλά και άλλες μέθοδοι χωρίς φάρμακα και η ολιστική ιατρική (όπως ομοιοπαθητική, βελονισμός), ανθοϊάματα, βιταμίνες και συμπληρώματα (πχ ωμέγα-3 λιπαρά οξέα) κα. Το σημαντικό είναι να ξέρουν οι άνθρωποι ότι υπάρχουν λύσεις, πως δεν είναι αδιέξοδη η κατάσταση που αντιμετωπίζουν.