Ούζο: Γνωρίζετε την απίθανη ιστορία πίσω από την ονομασία του;

Υφασματέμπορος από τον Τύρναβο ήταν ο «νονός» του ούζου. Τι σχέση έχει η ονομασία ούζο με την Μασσαλία και τους μεταξοσκώληκες. Την ιδέα για την απόσταξη είχε ένας αρμένιος στρατιωτικός γιατρός που λάτρευε το ποτό…

Αμφιβάλλω αν έξω από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας υπάρχουν πολλοί που γνωρίζουν πως προήλθε η ονομασία του αγαπημένου αυτού ποτού των Ελλήνων. Επειδή αξίζει τον κόπο να το μάθουν περισσότεροι δανείζομαι αυτά τα γραφτά του Αχ. Τζαρτζάνου τα εξής:

«Στον Τύρναβο κατασκευάζουν από τα παλιά χρόνια οινόπνευμα από τα τσίπουρα (τα στέμφυλα) των σταφυλιών, τα οποία βράζουν με ανάλογη ποσότητα νερού.

Το απόσταγμα που βγαίνει το έλεγαν και το λένε σούμα ή χάμικο. Το χάμικο αυτό δεν πίνεται, γιατί μυρίζει φοβερά και καίει πολύ…

Γι’αυτό το αποστάζουν για δεύτερη φορά, αφού προσθέσουν μέσα γλυκάνισο, αλάτι και λίγα κάρβουνα με κρεμμύδια, σε ανάλογη ποσότητα, Απ’ αυτά όλα προέρχεται το τσίπουρο ή ρακί που πίνεται ευχάριστα. Αν τώρα το τσίπουρο αυτό ξαναβραστεί με λίγη μαστίχα μέσα και ζάχαρη και γίνει τρίτη απόσταξη, βγαίνει μια καλύτερη ποιότητα που το ονομάζουν σήμερα ούζο αλλά παλαιότερα το έλεγαν «ρακί ματαβρασμένο».

Το «ματαβρασμένο ρακί» πήρε την ονομασία ούζο μόλις κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στον Τύρναβο και στη Θεσσαλία (1878-1881) από την εξής αφορμή: Βρισκόταν τότε στον Τύρναβο ένας στρατιωτικός γιατρός του τουρκικού στρατού.

Ο Αρμένιος, Σταυράκ-μπέης είχε μεγάλη φιλία με δυο προκρίτους της περιοχής. Τον Αντώνιο Μακρή υφασματέμπορο και τον Δημήτριο Δουμενικιώτη παντοπώλη και ποτοποιό. Μαζί έπαιρναν το ορεκτικό τους τακτικά τα μεσημέρια συνοδεύοντας το με το «ματαβρασμένο ρακί».

Ο Σταυράκ-μπέης, επειδή φαίνεται είχε ιδιαίτερη αγάπη στο ποτό αυτό, πήγε κάποτε στο εργοστάσιο του Δουμενικιώτη και εκεί επιτόπου, όπως λέμε, του συνέστησε να προσθέσει και κάποια άλλη ουσία για να βγει ρακί σε καλύτερη ποιότητα.

Και πράγματι, όταν έγινε η απόσταξη, σύμφωνα με τη συμβουλή του γιατρού και οι τρεις φίλοι πήγαν να το δοκιμάσουν, ο Μακρής πρώτος, μόλις το δοκίμασε, υπερευχαριστήθηκε και αναφώνησε: «Μωρέ τι είναι αυτό; Αυτό είναι ούζο Μασσαλίας!».

Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς τι ήθελε να πει ο μακαρίτης Αντώνης Μακρής, ο νονός του ούζου, με τις λέξεις «ούζο Μασσαλίας»;

Στον Τύρναβο γινόταν και καλλιέργεια μεταξοσκώληκα και παράγονταν κάθε χρόνο κουκούλια σε μεγάλη ποσότητα. Από τα κουκούλια αυτά, τα εκλεκτότερα συσκευάζονται σε μπάλες και στέλνονταν στον Βόλο για την Ευρώπη, με την επιγραφή «uso Massalia», δηλαδή «προς χρήσιν Μασσαλίας».

Στο εμπόριο η φράση αυτή σήμαινε, μεταφορικά εκλεκτή ποιότητα και αυτό εννοούσε ο Μακρής με την αναφώνηση του, χωρίς να φαντάζεται ότι θα γινόταν δημιουργός μιας λέξης, που χαρακτηρίζει τώρα μια ιδιαίτερη βιομηχανίας οινοπνεύματος και που βρίσκεται σήμερα σε κάθε πόλη της Ελλάδας στα στόματα όλων.

Πηγή: “3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις” του Τάκη Νατσούλη, Εκδόσεις Σμυρνιωτάκη & Μηχανή του Χρόνου