Δεν μπορείς να ελέγξεις τα πάντα!

* Γράφει η δρ. Κτιστάκη Γεωργία, (ψυχολόγος-διδάκτωρ πανεπιστημίου Cardiff, Wales-εκπαιδευθείσα στη γνωσιακή/συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία)

Ο άνθρωπος πάντα είχε την ανάγκη να ελέγχει. Ελέγχουμε (εξακριβώνουμε, εξετάζουμε) πως μια κατάσταση ή κάποιο αντικείμενο είναι ασφαλή ώστε να εξασφαλίσουμε την επιβίωσή μας. Ακόμα και τα ζώα ελέγχουν. Οι αισθήσεις βοηθούν ζώα και ανθρώπους να ελέγχουν.

Ελέγχουμε τι τρώμε, τι πίνουμε, τι συμβαίνει γύρω μας. Προσπαθούμε να ελέγξουμε το σύμπαν, διερευνούμε τι συμβαίνει γύρω μας και αν υπάρχουν απειλητικοί παράγοντες τους οποίους θα πρέπει να περιορίσουμε (δηλ. πάλι να ελέγξουμε).

Οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις

Οι μητέρες συχνά μαθαίνουν στα παιδιά από μικρή ηλικία να ελέγχουν ώστε να είναι προσεκτικά.  Οι πατεράδες συχνά αναφέρονται στα σημαντικά οφέλη του ελέγχου και αντιδρούν υπερβολικά σε περιπτωσεις όπου δεν έχει εφαρμοστεί απαραίτητος έλεγχος.Οι γονείς ενηλίκων συχνά θέλουν να ελέγχουν τη ζωή των παιδιών τους, ανεξάρτητα την ηλικία τους. Οι γονείς συχνά θέλουν να ελέγξουν τον/την σύντροφο του παιδιού τους, το πώς θα γίνει ο γάμος τους και τί όνομα θα δώσουν στο παιδί τους. Πολύ συχνά αυτή η ανάγκη των γονιών να ελέγξουν είναι και η αιτία συγκρούσεων στα ζευγάρια. Πολύ συχνά επίσης η πίεση που προέρχεται από τέτοιου είδους έλεγχο σε ένα άτομο μπορεί να οδηγήσει σε έντονο άγχος και πολλές φορές κατάθλιψη. Προφανώς το τελευταίο αποτελεί ένα αρνητικό παράδειγμα αναζήτησης ελέγχου.

Ιατρική και επιστήμη

Η επιστήμη ελέγχει, διερευνά, εξακριβώνει, περιορίζει. Στον τομέα της ιατρικής πιο συγκεκριμένα έχουμε μια συνεχή αναζήτηση ελέγχου αναφορικά με τις  ασθένειες. Προσπαθούμε να προλάβουμε οτιδήποτε θα απειλήσει την υπαρξή μας, τη ζωή μας. Στον χώρο της υγείας έχουμε τον γνωστό όρο screening, που στην ουσία σημαίνει προφύλαξη απέναντι σε απειλητικές για την υγεία μας ασθένειες μέσω συστηματικών εξετάσεων.

Είναι τόσο διάχυτη η ανάγκη για διαρκή αναζήτηση  ελέγχου στη ζωή μας που η συνειδητοποίηση οτι στην πραγματικότητα έχουμε ελάχιστο έλεγχο σε πολλές καθημερινές καταστάσεις, είναι δυνατό να μας προκαλέσει έντονο άγχος και μάλιστα σε παθολογικό βαθμό.

Ο παράγοντας έλεγχος παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές ψυχολογικές καταστάσεις. Αυτές είναι κυρίως αγχώδους υπόβαθρου. Η έλλειψη ελέγχου, το απρόβλεπτο, σε ένα αγχώδες ήδη άτομο θα προκαλέσει μια σχετική δυσλειτουργία. Π.χ. στις κρίσεις πανικού το άτομο ταράσσεται ιδιαίτερα εκτός των άλλων και για τον απρόβλεπτο χαρακτήρα των κρίσεων αυτών (δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα έρθει η επόμενη κρίση άγχους). Στις ειδικές φοβίες έχουμε επίσης φόβο στο απρόβλεπτο, στο μη ελεγχόμενο, π.χ. στη φοβία πτήσεων με αεροπλάνο το άτομο δυσκολέυεται εκτός των άλλων και στο ότι δεν μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στον έλεγχο του αεροσκάφους και του πιλότου.

Στην Ιδεοψυχαναγκαστική (ΙΔΨ) διαταραχή το άτομο ελέγχει, τακτοποιεί, συλλέγει ώστε να θεωρεί πως έχει τον έλεγχο μιας κατάστασης. Στον τύπο ελέγχου της ΙΔΨ διαταραχής το άτομο, ελέγχει αν έχει κλείσει τις ηλεκτρικές συσκευές, αν εχει κλείσει τον θερμοσίφωνα, αν έχει κλείσει τις βρύσες ή αν έχει κλειδώσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο αγχώνεται για μια επικείμενη καταστροφή, φανταστικών συνήθως διαστάσεων, η οποία αν συνέβαινε το άτομο θα έριχνε την ευθύνη στον εαυτό του και αυτό θα ήταν καταστροφικό για το ίδιο. Οπότε στην σκέψη οτι η καταστροφή αυτή θα μπορούσε να συμβεί, το άτομο αγχώνεται προκαταβολικά και εμπλέκεται σε χρονοβόρες τελετουργίες ελέγχου με σκοπό να την αποτρέψει. Δυστυχώς οι τελετουργίες αυτές  ενώ προσωρινά ανακουφίζουν το άτομο, μελλοντικά επιδεινώνουν το άγχος και την διαταραχή.

Είναι δεδομένο πως το να ελέγχουμε μας δημιουργεί μια αναγκαία αίσθηση ασφάλειας! Είναι σημαντικό να νιώθουμε ασφαλείς! Δυστυχώς δεν μπορούμε να ελέγχουμε τα πάντα! Κάποιες φορές είναι σημαντικό να αφήσουμε τον έλεγχο σε κάποιον άλλο, και ίσως αποδειχτεί περισσότερο ανακουφιστικό για εμάς. Πολλές φορές το να αναγνωρίσουμε σε τι έχουμε και σε τι δεν έχουμε τον έλεγχο θα μας βοηθήσει. Επίσης ιδιαίτερα σημαντικό είναι να συνειδητοποιήσουμε πού μας επιτρέπεται να έχουμε τον έλεγχο και πού δεν είναι απλά η δουλειά μας!