Ρεκόρ με 730 χιλιάδες αφίξεις αλλοδαπών τουριστών, και αύξηση 11% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, καταγράφεται στο αεροδρόμιο “Δασκαλογιάννης” των Χανίων για την περίοδο Ιανουάριος-Ιούλιος 2022, ενώ στο αεροδρόμιο “Καζαντζάκης” του Ηρακλείου το ίδιο διάστημα, καταγράφεται ένας αριθμός της τάξεως των 1,8 εκατ. αφίξεων, παραμένοντας στα ίδια επίπεδα με τις αφίξεις ρεκόρ της αντίστοιχης περιόδου του 2019, προ κορωνοϊού εποχής.
Αυτά αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στα πρώτα αποτελέσματα έρευνας από το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, που είναι σε εξέλιξη και στην οποία επισημαίνεται ακόμα ότι εννέα στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες όχι μόνο θα επιθυμούσε να ξαναεπισκεφθεί τη Δυτική Κρήτη αλλά θα το σύστηνε ανεπιφύλακτα σε συγγενείς και φίλους. Επίσης, ένας στους τρεις αλλοδαπούς επισκέπτες δηλώνει ότι θα επισκεπτόταν την περιοχή και κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου αν υπήρχε απευθείας ανταπόκριση από την πόλη του.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, αυξημένο είναι το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που προτιμούν τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις τύπου AirBnB, αφού περίπου ένας στους πέντε επισκέπτες επιλέγει να διαμένει σε τέτοια καταλύματα. Πάνω από τους μισούς αλλοδαπούς επισκέπτες πραγματοποιούν διακοπές με το/τη σύζυγο, ενώ έχουν μειωθεί πολύ οι οικογενειακές διακοπές με παιδιά.
Οι αλλοδαποί τουρίστες συνεχίζουν να εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους σχετικά με την κακή κατάσταση του οδικού δικτύου και της σήμανσης, με μειωμένα όμως ποσοστά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Αναλυτικά στα μέχρι τώρα αποτελέσματα της έρευνας αναφέρεται:
ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΧΑΝΙΩΝ
Σχετικά με τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Χανίων και με βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Fraport-Greece για την περίοδο Ιανουάριος-Ιούλιος 2022, καταγράφεται ρεκόρ αφίξεων με 730 χιλιάδες αφίξεις, σημειώνοντας αύξηση 11% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, όπου είχαν σημειωθεί 655 χιλ. αφίξεις, χρονιά κατά την οποία είχαν καταγραφεί και οι περισσότερες αφίξεις προ κορονοϊού εποχή.
Η φετινή αύξηση, σε σχέση με το 2019, καταγράφεται από τις κύριες εθνότητες, όπως είναι οι Γερμανοί με 57%, Βρετανοί με 32%, Πολωνοί με 21% και Δανοί με 15%. Ενθαρρυντική είναι επίσης, η αύξηση των Ιταλών και Γάλλων με ποσοστά 223% και 90% αντίστοιχα, όπου δείχνουν ότι επανακάμπτουν. Αντίθετα, σημαντικές είναι οι μειώσεις των Αυστριακών με 29% και Κυπρίων, Βέλγων και Ολλανδών με ποσοστά κοντά στο 15%, ενώ ανησυχητικές είναι πτώσεις των αφίξεων που καταγράφουν οι Νορβηγοί με 30% και Σουηδοί με 26%, οδηγώντας σε μια συνολική μείωση των Σκανδιναβών τουριστών κατά 12% τη φετινή χρονιά σε σχέση με το 2019. Έτσι, ενώ το διάστημα 2013-2019, το ποσοστό των Σκανδιναβών ήταν γύρω στο 50% επί του συνολικού ποσοστού αφίξεων, φέτος το ποσοστό διαμορφώνεται κοντά στο 40%.
Παρατηρείται λοιπόν ότι αλλάζει το μίγμα των εθνικοτήτων, αφού τέσσερις στους δέκα αλλοδαπούς επισκέπτες είναι Σκανδιναβοί. Την πρώτη θέση επί των συνολικών αφίξεων, καταλαμβάνουν οι Βρετανοί με 18% και ακολουθούν οι Δανοί με 13%, Γερμανοί με 11%, ενώ οι Νορβηγοί και οι Σουηδοί, εκεί που βρίσκονταν στις πρώτες θέσεις επί των συνολικών αφίξεων μέχρι το 2019, οπισθοχώρησαν κατέχοντας ποσοστό ίδιο με αυτών των Πολωνών στο 9% και ακολουθούν οι Φιλανδοί με 8%. Οι Πολωνοί, των οποίων η παρουσία τους άρχισε να γίνεται αισθητή από το 2017, σήμερα αποτελούν ένα υπολογίσιμο τμήμα των επισκεπτών. Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν ένα ποσοστό στο 4%, ενώ Γάλλοι και Βέλγοι βρίσκονται στο 3% επί των συνολικών αφίξεων στο αεροδρόμιο Χανίων.
ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Αναφορικά με τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και με βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας Ηρακλείου, για την περίοδο Ιανουάριος-Ιούλιος 2022, καταγράφεται πολύ υψηλός αριθμός αφίξεων, της τάξεως των 1,8 εκατ. αφίξεων, παραμένοντας στα ίδια επίπεδα με τις αφίξεις ρεκόρ της αντίστοιχης περιόδου του 2019, προ κορονοϊού εποχής.
Οι Γερμανοί είναι αυτοί, οι οποίοι σημειώνουν πολύ σημαντική αύξηση κατά 15% σε σχέση με το 2019, παραμένοντας στην πρώτη θέση επί των συνολικών αφίξεων του 2022 με ποσοστό 31%, ποσοστό το οποίο είναι διπλάσιο από τους Βρετανούς, οι οποίοι καταλαμβάνουν τη δεύτερη θέση, σημειώνοντας παράλληλα μια αύξηση της τάξεως του 12%. Στην τρίτη θέση με ποσοστό 11% παραμένουν οι Γάλλοι, οι οποίοι όμως καταγράφουν μείωση κατά 5% και την τέταρτη θέση κατέχουν οι Ολλανδοί με ποσοστό 7%, σημειώνοντας μικρή αύξηση.
Οι Ρώσοι, οι οποίοι τα προηγούμενα χρόνια ήταν σταθερά στην τέταρτη θέση επί των συνολικών αφίξεων, λόγω της στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία και των επακόλουθων κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρουσιάζουν μηδενικές αφίξεις, όταν το 2019 την αντίστοιχη περίοδο είχαν φτάσει τις 150 χιλ. αφίξεις. Σχετικά με τις υπόλοιπες εθνότητες, έπονται Ελβετοί και Πολωνοί με ποσοστό κοντά στο 5% καταγράφοντας μεγάλες αυξήσεις κατά 33% και 16%, αντίστοιχα και ακολουθούν Βέλγοι, Αυστριακοί και Ισραηλινοί με ποσοστό κοντά στο 4%, σημειώνοντας επίσης σημαντικές αυξήσεις.
Ουσιαστικά οι απώλειες των Ρωσικών αφίξεων, αντισταθμίστηκαν κατά το ήμισυ από τις αφίξεις των Γερμανών και κατά το άλλο ήμισυ κυρίως από τις αφίξεις Βρετανών, Ελβετών, Αυστριακών και Πολωνών.
ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ
Στα πλαίσια των δομικών αλλαγών στον τουρισμό που έφερε το 2020 η πανδημία και η φετινή τουριστική έρευνα στο Αεροδρόμιο Χανίων μετατράπηκε σε COVID-19 SAFE SURVEY, όπου εκτός από τις προσωπικές συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια όπου χρειάζεται, αξιοποιείται επίσης πλήρως το αυτοματοποιημένο σύστημα οικειοθελούς συμμετοχής των αλλοδαπών τουριστών με την χρήση των προσωπικών τους συσκευών (PC, Smartphone και Tablet). Η επιλογή αυτής της δυνατότητας γνωστοποιείται στους επισκέπτες από τον εκπρόσωπο της έρευνας ή/και με ROLL UPS και ενεργοποιείται στην γλώσσα επιλογής του ενδιαφερόμενου μέσω οπτικής σάρωσης κατάλληλου Url ή QR Code από το PC, Smartphone ή Tablet.
Αναφορικά με τα αποτελέσματα της έρευνας, η οποία είναι εν εξελίξει, σύμφωνα με τα στοιχεία έως τα μέσα του Αυγούστου 2022, οι τουρίστες που προτιμάνε το αεροδρόμιο Χανίων ως τελικό προορισμό για τις διακοπές τους, παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ως προς το προφίλ τους σε σχέση με την εποχή πριν τον κορονοϊό.
Συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη, προ εποχής κορονοϊού, φέτος καταγράφεται αυξημένο το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη για πρώτη φορά, κυρίως λόγω της μειωμένης έλευσης Νορβηγών και Σουηδών τουριστών, που παραδοσιακά είναι αυτοί που προτιμάνε να ξανα-επισκέπτονται τον συγκεκριμένο προορισμό, με πάνω από τους μισούς αλλοδαπούς τουρίστες να επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη για πρώτη φορά. Ο μέσος όρος του εισοδηματικού τους επιπέδου κυμαίνεται μεταξύ της κλίμακας 70.000-80.000 ευρώ όταν το 2019 κυμαινόταν σε χαμηλότερα επίπεδα μεταξύ 45.000 – 60.000 ευρώ. Αυτή η αύξηση του εισοδήματος οφείλεται στο γεγονός ότι έρχονται περισσότεροι τουρίστες από Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία, αλλά και από την ιδιαίτερη αύξηση αλλοδαπών τουριστών που προέρχονται από χώρες της Αμερικής, Καναδά και Αυστραλίας, οι οποίοι είναι και πολύ υψηλού εισοδηματικού προφίλ. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι φέτος καταγράφεται αύξηση άνω του 10%~15% της μέσης δαπάνης που πραγματοποιεί ο επισκέπτης σε σχέση με την «καλή σεζόν» του 2019 και αυτό οφείλεται, μεταξύ άλλων και στην έντονη παρουσία και καταναλωτική συμπεριφορά τουριστών από τη Βόρεια Αμερική, λόγω αυξητικής τάσης του δολαρίου και υψηλής πτώσης του ευρώ.
Σχετικά με τις ηλικιακές κατηγορίες, αρχίζουν να επανέρχονται αλλοδαποί τουρίστες ηλικίας 35-64 ετών σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη 2020 και 2021 και έτσι να φτάνουμε σε επίπεδα προ κορονοϊού εποχή, με την έλευση επισκεπτών από όλες τις ηλικιακές ομάδες. Εννέα στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες όχι μόνο θα επιθυμούσε να ξαναεπισκεφθεί τη Δυτική Κρήτη αλλά θα το σύστηνε ανεπιφύλακτα σε συγγενείς και φίλους. Επίσης, ένας στους τρεις αλλοδαπούς επισκέπτες δηλώνει ότι θα επισκεπτόταν την περιοχή και κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου αν υπήρχε απευθείας ανταπόκριση από την πόλη του, γεγονός που αναδεικνύει τη δυναμική του προορισμού και κατά τη χειμερινή περίοδο.
Κύριος λόγος που επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη οι τουρίστες είναι για λόγους αναψυχής και ξεκούρασης, ενώ η κρητική γαστρονομία αποτελεί ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για την επιλογή της περιοχής ως τελικό προορισμό. Οι παραλίες και γενικότερα το τοπίο και το περιβάλλον, η ποιότητα των υπηρεσιών στα τουριστικά καταλύματα, η ποιότητα των τοπικών αγροτικών προϊόντων, η φιλοξενία των ντόπιων ανθρώπων καθώς η ηρεμία και ασφάλεια του τόπου αξιολογούνται πολύ θετικά κατά τη διάρκεια παραμονής τους.
Διαφορές εντοπίζονται επίσης και στις περιοχές, στον τύπο καταλύματος αλλά και στα πακέτα διαμονής που προτιμούν οι αλλοδαποί τουρίστες. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει αύξηση στην προτίμηση καταλυμάτων της Πόλης Χανίων, αλλά και της ενδοχώρας, κυρίως στην περιοχή της Κισσάμου, ενώ αισθητά μειωμένα είναι τα ποσοστά των τουριστών που προτιμούν το λεγόμενο πακέτο “all inclusive”, με τους περισσότερους αλλοδαπούς επισκέπτες να μην προτιμάει κανένα πακέτο.
Αυξημένο είναι το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που προτιμούν τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις τύπου Air BnB, αφού περίπου ένας στους πέντε επισκέπτες επιλέγει να διαμένει σε τέτοια καταλύματα. Τα ξενοδοχεία, αν και ελαφρώς μειωμένα σε ποσοστά, παραμένουν στην πρώτη θέση των προτιμήσεων των τουριστών, με πάνω από τους μισούς από αυτούς να τα επιλέγουν, ενώ σχεδόν δύο στους τρεις τουρίστες προτιμούν πολυτελή ξενοδοχεία 4 & 5 αστέρων, πραγματοποιώντας κατά μέσο όρο δέκα διανυκτερεύσεις.
Εκεί που παρατηρείται μεγάλη διαφορά είναι στη συνοδεία διακοπών, αφού πάνω από τους μισούς αλλοδαπούς επισκέπτες πραγματοποιούν διακοπές με το/τη σύζυγο, ενώ έχουν μειωθεί πολύ οι οικογενειακές διακοπές με παιδιά. Μεγάλη διαφορά σημειώνεται επίσης και στον τρόπο κράτησης των καταλυμάτων και οργάνωσης των διακοπών, αφού ένα αρκετά υψηλό ποσοστό και συγκεκριμένα έξι στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες προτίμησαν να προβούν στις σχετικές ενέργειες διεκπεραίωσης του ταξιδιού μόνοι τους και όχι μέσω ταξιδιωτικού γραφείου ή/και πράκτορα, όπως συνηθιζόταν προ κορονοϊού εποχή. Οι αλλοδαποί τουρίστες κάνουν χρήση ενοικιαζόμενων οχημάτων κατά μέσο 7 ημέρες και επιλέγουν τις παραλίες κυρίως του Ελαφονησίου αλλά και αυτές των Μπάλου και Φαλασάρνων, ενώ εξίσου σημαντικός αριθμός τουριστών πραγματοποιεί επισκέψεις σε μοναστήρια και εκκλησίες, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, κυρίως της Κνωσού. Παρατηρείται ότι οι δύο εμβληματικές παραλίες του Νομού Χανίων, όπως είναι του Ελαφονησίου και του Μπάλου είναι στις πρώτες επιλογές των αλλοδαπών τουριστών και κρίνεται απαραίτητη η αειφορική διαχείριση των προορισμών αυτών, δεδομένου του πολύ μεγάλου αριθμού αφίξεων αλλοδαπών τουριστών.
Αναφορικά με τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, ο αλλοδαπός τουρίστας μένει πολύ ικανοποιημένος από τα τοπικά χαρακτηριστικά των προϊόντων αυτών, ενώ προβαίνει και σε αγορά αυτών με το κρασί, το ελαιόλαδο, τον φυσικό χυμό πορτοκαλιού και τα τοπικά τυριά να συνεχίζουν και φέτος να προτιμώνται περισσότερο από τους αλλοδαπούς τουρίστες, ενώ ιδιαίτερη δυναμική παρουσιάζουν φέτος το κρητικό μέλι καθώς και τα φαρμακευτικά & αρωματικά φυτά.
Σχεδόν οι μισοί αλλοδαποί τουρίστες θα ενδιαφερόντουσαν για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, έξι στους δέκα θεωρούν ότι τα τουριστικά καταλύματα πραγματοποιούν δράσεις που είναι φιλικές προς το περιβάλλον, ένας στους πέντε έκανε χρήση των τουριστικών πλατφόρμων του Δήμου Χανίων, όπως είναι η ιστοσελίδα και τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για άντληση πληροφοριών πριν έρθει στην περιοχή, ενώ η πλειοψηφία των αλλοδαπών επισκεπτών έμειναν ευχαριστημένοι από τις διαθέσιμες διαδικτυακές πληροφορίες αναφορικά με τις προσφερόμενες υπηρεσίες, υποδομές, αξιοθέατα και διάφορες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διακοπών τους στην περιοχή, με περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης.
Οι αλλοδαποί τουρίστες συνεχίζουν να εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους σχετικά με την κακή κατάσταση του οδικού δικτύου και της σήμανσης, με μειωμένα όμως ποσοστά σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, ενώ υπάρχει αισθητή βελτίωση στην καθαριότητα τόσο στον αστικό ιστό όσο και στις παραλίες, ωστόσο το σύστημα αποκομιδής και περισυλλογής απορριμμάτων χρήζει περαιτέρω αναβάθμισης, καθώς πραγματοποιείται έντονη χρήση πλαστικών κυρίως στην Πόλη των Χανίων.
Επίσης, ιδιαίτερα φέτος, λόγω του μεγαλύτερου τουριστικού κύματος που έχει δεχτεί ποτέ η περιοχή, εκφράζεται έντονα η δυσαρέσκεια και ο προβληματισμός για την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την έλλειψη διαθέσιμων χώρων στάθμευσης κυρίως στην Πόλη Χανίων, ενώ πολλά είναι τα παράπονα σχετικά με τη δυσκολία εύρεσης διαθέσιμων ενοικιαζόμενων οχημάτων αλλά και ταξί, καθώς και έλλειψης ψηφιακών πινάκων πληροφόρησης στις στάσεις λεωφορείων προκαλώντας μεγάλο συνωστισμό και ταλαιπωρία στους τουρίστες. Πολλά αρνητικά σχόλια διατύπωσαν οι τουρίστες και για το φαινόμενο της επαιτείας, το οποίο είναι πολύ έντονο τόσο στην Παλαιά Πόλη Χανίων όσο και στις ευρύτερες τουριστικές περιοχές, το οποίο χρήζει άμεσης ανάγκης προσεκτικής αντιμετώπισης.
Ταυτότητα έρευνας
Η έρευνα και ανάλυση υλοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης και συντονίστηκε από το τμήμα Οικονομίας & Διοίκησης του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (ΕΛΜΕΠΑ), μέλη του Τμήματος Οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, την Ανώτερη Σχολή Τουριστικής Εκπαίδευσης Κρήτης (ΑΣΤΕΚ), την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Χανίων. Στο Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, το οποίο λειτουργεί πάνω από μια δεκαετία με πρωτοβουλία της Ένωσης Ξενοδόχων Χανίων συμμετέχει επίσης, το Οικονομικό Επιμελητήριο Δυτικής Κρήτης και το Επιμελητήριο Χανίων.
Για την ανάλυση της έρευνας που συνεχίζεται και πραγματοποιείται στο αεροδρόμιο Χανίων (Ι. Δασκαλογιάννης) έχουν συμπεριληφθεί 1400 έγκυρα ερωτηματολόγια έως και μέσα Αυγούστου 2022, μεταφρασμένα σε διάφορες γλώσσες, από ερευνητές του ΜΑΙΧ και Πολυτεχνείου Κρήτης. Γι’ αυτό το λόγο ενδέχεται τα ποσοστά να διαφέρουν έως το τέλος της τουριστικής περιόδου. Η έρευνα αυτή συγχρηματοδοτείται από το Τμήμα Τουρισμού Π.Ε. Χανίων/Περιφέρεια Κρήτης αλλά και από το Δήμο Χανίων για τη συγκεκριμένη περιοχή. Για την ομαλή διεξαγωγή της έρευνας υπάρχει συνεχής υποστήριξη από τη Fraport-Greece και το Προσωπικό του Αερολιμένα Χανίων.
Αναφορά γίνεται στις πιο πρόσφατες αφίξεις αλλοδαπών τουριστών που έχουν δημοσιευθεί από την Fraport-Greece για το αεροδρόμιο Χανίων και από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας Ηρακλείου, με σκοπό να αξιολογήσει την έως τώρα φετινή τουριστική κίνηση στην Κρήτη και να τη συγκρίνει με την αντίστοιχη τελευταία περίοδο του 2019, προ κορονοϊού εποχή.
Ομάδα συγγραφής και ανάλυσης:
Δρ. Γεώργιος Μπαουράκης, Διευθυντής Μ.Α.Ι.Χ.
Γεώργιος Αγγελάκης, Ερευνητής Τμ. Οικονομίας και Διοίκησης Μ.Α.Ι.Χ., υπ. διδάκτωρ Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ
Περικλής Δράκος, ΕΔΙΠ, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Καθ. Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Διευθυντής Εργ. Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης & Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης του Πολυτεχνείου Κρήτης, Audencia Business School, France
Επ. Καθηγητής Χρήστος Λεμονάκης, Διευθυντής Εργαστηρίου Διοικητικής Οικονομικής και Συστημάτων Αποφάσεων, Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ
Αν. Καθηγητής Γεώργιος Ατσαλάκης, Σχολή Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης
Καθηγητής Γαγάνης Χρυσοβαλάντης, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Αν. Καθηγητής Ανδρέας Παναγόπουλος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Αν. Καθηγητής Στυλίδης Δημήτριος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Επ. Καθηγητής Σπυριάδης Αθανάσιος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Επ. Καθηγήτρια Σημαντηράκη Βανέσσα, Διευθύντρια Α.Σ.Τ.Ε.Κ.
Ομάδα πεδίου:
Από αριστερά: Κατσιμπίρης Αλέξανδρος, Ζοπουνίδης Δημήτριος (Ιδρυτής aviatonlife.gr), Ζωιδάκης Στέλιος, Πρασάκη Ευγενία, Ζοπουνίδη Ελένη
Πηγή: cretalive
