Τι ήταν οι «βούργιες» που συνόδευαν καθημερινά τους παλιούς Κρητικούς

Δεν υπάρχει Κρητικός που να μην γνωρίζει τις βούργιες. Ίσως η ονομασία τους να είναι σήμερα λιγότερη διαδεδομένη σε σύγκριση με περασμένες δεκαετίες, αλλά οι ίδιες οι υφαντές «τσάντες» είναι πραγματικά στην μόδα της νεότερης εποχής. Μπορεί σήμερα να αποτελούν αξεσουάρ των γυναικών ή διακοσμητικό στοιχείο σε διάφορους παραδοσιακούς χώρους, κάποτε όμως οι βούργιες ήταν ένα απαραίτητο σακίδιο στην καθημερινή ζωή των παλιών Κρητικών. Ένα απλό μα πολύτιμο στοιχείο της λαογραφικής παράδοσης του νησιού που αντέχει ακόμη στο πέρασμα του χρόνου…

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Τα υφαντά «σακίδια» που μπορεί να βρει κάποιος σε κάθε χωριό της Κρήτης, είναι απόλυτα συνδεδεμένα με την ζωή των παλιών Κρητικών. Εκείνων των ανθρώπων που σε δεκαετίες ανέχειας και δυσκολιών, είχαν τα απολύτως απαραίτητα στην ζωή τους. Οι βούργιες ήταν ακριβώς ένα από αυτά τα πολύ χρήσιμα «εργαλεία» που είχαν τόσες μα τόσες χρήσεις τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες της εποχής.

«Έζωσε σφιχτά το φαρδύ ζωνάρι του, ανακρέμασε στην πλάτη του την πιο καλή, την ξομπλιαστή του βούργια, φούχτωσε το βοσκοράδβι του», λέει κάπου ο Νίκος Καζαντζάκης.

Τα συγκεκριμένα υφαντά δημιουργήματα κάποτε έκαναν πιο εύκολη αλλά και πιο «πλούσια» την ζωή των ανθρώπων. Υφασμένα με περίσσια τέχνη και μεράκι, συνόδευαν τους παλιούς Κρητικούς της υπαίθρου στην καθημερινότητά τους  ενώ παράλληλα παρείχαν την προστασία που χρειάζονταν κατά την διάρκεια της μετακίνησης, των εργασιών και οποιασδήποτε άλλης υποχρέωσης.

Τι είναι οι παραδοσιακές Βούργιες;

Οι βούργιες, τα βουργίδια ή βουργιάλια είναι τα μικρά σακίδια που κουβαλούσαν στις πλάτες τους οι βοσκοί, οι νοικοκυρές, οι εργάτες της γης και άλλοι πολλοί κάθε ηλικίας. Πρόκειται για υφαντές «τσάντες» ώμου ή πλάτης που φτιάχνονταν με «μαεστρία» κάποτε στους αργαλιούς από τεχνίτριες που σήμερα είναι δυστυχώς ελάχιστες. Ο τύπος δημιουργίας των βουργιών είναι απόλυτα συνιφασμένος με τις κάποτε ανάγκες των Κρητικών.

Το σχήμα, το υλικό και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους ήταν τα ιδανικά ώστε το αποτέλεσμα να ικανοποιεί τις διάφορες καθημερινές ανάγκες. Θα έπρεπε να είναι ελαφριές, μέτριου μεγέθους για την μεταφορά αντικειμένων και το «κουβάλημα» τους να μην εμποδίζει καθόλου το τρόπο που κάποιος περπάταγε ή εργαζόταν.

Ο εργάτης, ο βοσκός, ο κυνηγός ή ο κάθε ταξιδιώτης προσάρμοζε με μια απλή και γρήγορη κίνηση τη βούργια στη πλάτη του χωρίς να χρειαζόταν να τη δένει ή να τη λύνει κάθε φορά. Οι βούργιες ήταν και παραμένουν φυσικά ένα απολύτως πρακτικό εφόδιο που διευκόλυνε τις δραστηριότητες των ανθρώπων και που η πρακτικότητα του οφείλεται στο βολικό σχήμα, στο κατάλληλο μέγεθος όπως επίσης και στην «έξυπνη» τοποθέτηση των βασταγιών (λουριών) τα οποία περνιούνταν στους ώμους κλείνοντας ταυτόχρονα και τη βούργια.

Η καθημερινή χρήση τους σε ολόκληρη την Κρήτη

Στα παλιά χρόνια σε σύγκριση με το σήμερα, οι βούργιες ήταν τόσο απαραίτητες που οι άνθρωποι της υπαίθρου δεν έκαναν κυριολεκτικά βήμα χωρίς αυτές! Με βούργιες κουβαλούσαν το κολατσιό τους στα χωράφια και στα βοσκοτόπια, με βούργιες τα δώρα για τους φίλους τους, με βούργιες το λάδι για να ανάψουν τα καντήλια των αγίων στα εκκλησάκια του νησιού, με βούργιες τα πρόσφορα και τους άρτους στα πανηγύρια!

Επίσης, σε μικρά βουργιάλια έβαζαν όσα αγαθά «συνόδευαν» την προίκα της νύφης και κερνούσαν όσους συμμετείχαν στη μεταφορά τους από το πατρικό στο σπίτι του νεόνυμφου ζευγαριού. Μέχρι και οι μαθητές των χωριών χρησιμοποιούσαν βούργιες, αντί τις συνθετικές τσάντες που όλοι γνωρίζουμε σήμερα. Ονομάζονταν μάλιστα χαρτέλες, επειδή προορίζονταν για τη μεταφορά χάρτινων ειδών όπως βιβλία και τετράδια.

Η ιδιαίτερη διακόσμησή τους

Οι Κρητικές βούργιες ήταν διακοσμημένες κυρίως με γεωμετρικά σχήματα διατεταγμένα με διάφορους τρόπους μονάχα στη μια πλευρά, την εξωτερική. Η πίσω πλευρά, αυτή που ακουμπούσε στην πλάτη, είχε τις περισσότερες φορές εναλλασσόμενες παράλληλες γραμμές διαφορετικών χρωμάτων. Οι δυο πλευρές του υφαντού συνδέονταν μεταξύ τους με βελονιά τύπου «τροχού» και κατέληγαν συχνά σε μικρούς κόμπους ή φούντες στις ακριανές γωνιές.

Ένα από τα κυρίαρχα θέματα που επαναλαμβάνεται σε διάφορα μεγέθη, σχήματα και χρώματα είναι ο ρόμβος και δευτερευόντως τα τρίγωνα και τα «ζιγκ-ζαγκ». Μια «πλούσια» κρητική βούργια έχει υφασμένους δεκάδες ρόμβους, μικρούς ή μεγαλύτερους, ανάλογα με τις συνήθειες που ακολουθούσαν στις διάφορες περιοχές του νησιού.

Στα Σφακιά για παράδειγμα συνηθίζεται μια περίπλοκη λαβυρινθώδης διάταξη γύρω από έναν κεντρικό ρόμβο, εργασία που απαιτεί μεγάλη εξειδίκευση και εξεζητημένη τέχνη. Κεντρικούς μεγάλους ρόμβους συναντάμε και στο Οροπέδιο Λασιθίου, ενώ σε άλλες περιοχές (π. χ. Ιεράπετρα) οι διακοσμητικές ζώνες είναι λιγότερες, διακοσμημένες με πιο απλά σχέδια. Άλλο χαρακτηριστικό της κρητικής βούργιας ήταν οι πρόσθετοι «ρόδακες» που ράβονταν περιμετρικά, έτσι ώστε να φαίνονται σαν διακοσμητικά λουλούδια.