Ποιοι ήταν οι αφανείς ήρωες της Μάχης της Κρήτης;

Έχουμε την εντύπωση ότι γνωρίζουμε την ιστορία του τόπου μας. Τιμούμε τους ήρωες και θεωρούμε ότι με αυτούς συμπληρώνεται το πάνθεον της πατριωτικής συνέπειας.

Μέχρι που έρχονται απλά, καθημερινά, γεγονότα να προσθέσουν ονόματα ακόμα σημαντικότερων προσώπων που κανένας δεν γνωρίζει κι ας περνά καθημερινά από τον τόπο του μαρτυρίου τους. Για να αποδεικνύεται ακόμα μια φορά ότι η ιστορική έρευνα δεν πρέπει να έχει ημερομηνία λήξης.

Μια τέτοια περίπτωση μεγάλης αδικίας μας απασχολεί σχεδόν ένα χρόνο. Κι ο λόγος, που ακόμα δεν κάναμε την επίσημη αναφορά, είναι η σεμνότητα που χαρακτηρίζει τους απογόνους αλλά και η συνεχής αποκάλυψη νέων στοιχείων από τυχαίες μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα. Αρκετά όμως περιμέναμε, αφού απόλυτα διασταυρωμένα στοιχεία αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.

Στη διαδικασία αυτή γνωρίσαμε και υποκλινόμαστε στο μεγαλείο ενός άγνωστου ήρωα με μαρτυρικό τέλος. Ο λόγος για τον Στέλιο Παττακό γεννημένο στο Άνω Μέρος το 1887 κι αργότερα κάτοικο Πατσού.

Ο σπάνιος αυτός άνθρωπος όπως αποδεικνύουν τα έργα και οι ημέρες του, γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα χωριό με μακραίωνη παράδοση και συμμετοχή σε όλους τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.

Άνδρες και γυναίκες μεγάλωναν με απόλυτη αφοσίωση στις προγονικές παρακαταθήκες.

Έτσι κανένας δεν περίμενε πρόσκληση για να επιτελέσει το χρέος προς την πατρίδα. Και πρόστρεχε ως εθελοντής μόλις ηχούσαν τύμπανα πολέμου να υπερασπιστεί τα πάτρια εδάφη.

Ο Στυλιανός δεν πρέπει να χάρηκε την ειρηνική ζωή, καθώς από την πιο τρυφερή του ηλικία βρέθηκε στα χαρακώματα. Ανήκε κι αυτός στη γενιά των ανδρών που πέρασαν τα καλύτερα χρόνια τους στο μετερίζι του χρέους.

Έζησε όμως μεγάλες συγκινήσεις που τον αποζημίωναν για τις τόσες κακουχίες που περνούσε. Όπως για παράδειγμα ήταν από τους πρώτους που μπήκε θριαμβευτής στη Θεσσαλονίκη την ελεύθερη πια από το ζυγό.

Ήταν ένας από τους 11 πατριώτες, που πάτησε πρώτος τα ιερά χώματα που μόλις ανάσαιναν τη λευτεριά. Από την περηφάνια του και τη χαρά του για το γεγονός ονόμασε τον γιο του Δημήτριο και όχι Μανώλη που ήταν το όνομα του πατέρα του.

Η πατρίδα τον αντάμειψε για την γενναιότητά του συνολικά. Ήταν έφεδρος Ανθυπολοχαγός επ’ ανδραγαθία.

Ευτύχησε να συνδέσει τη ζωή του με την Ανδρονίκη Χαροκόπου από την Παντάνασσα και να αποκτήσουν μια όμορφη οικογένεια.

Μετά το γάμο του τον βρίσκουμε να εγκαθίσταται στην Πατσό όπου συνέχισε την πορεία του στη στράτα της πρεπιάς και της αρχοντιάς.

Σ’ αυτά τα χρόνια της ειρήνης με τον τίμιο ιδρώτα του ανάσταινε τη φαμελιά του. Κι έδινε ευχή και κατάρα στα παιδιά του να ζουν με αξιοπρέπεια και να υπηρετούν το δίκιο και την αλήθεια με κάθε τίμημα.

Κι ήρθε η μάχη της Κρήτης. Βρήκε και την Πατσό απορφανεμένη από τα νιάτα της που πολεμούσαν στα Αλβανικά βουνά. Έμεναν οι ηλικιωμένοι να πάρουν τη μοίρα της Κρήτης στα χέρια τους.

Από τους πρώτους που έτρεξε να αποκρούσει τον από αέρος επιδρομέα ήταν ο Στυλιανός Παττακός. Ζώστηκε δυο σπαθιά που είχε κρεμάσει στον τοίχο από τις μάχες των Βαλκανικών αγώνων, σήκωσε την μικρή Ζαχαρένια και της είπε.

– Ευχήσου μου παιδί μου.

– Να γυρίσεις με την Νίκη μπαμπά ήταν η απάντηση του παιδιού.

Μάταια η γυναίκα του τον εκλιπαρούσε να σκεφτεί τα παιδιά που ήταν μικρά.

– Μην επιμένεις της είπε αποφασιστικά. Το αίμα μας πατούν στην Μακεδονία κι εγώ θα κάθομαι εδώ;

Σαν άνεμος βρέθηκε στο λόφο του Αη Γιώργη στα Περιβόλια αλλά κι όπου προλάβαινε καταφέροντας ισχυρά πλήγματα στον εχθρό. Όπως κι άλλοι στη θέση του δεν είχε όπλα στην αρχή. Απόκτησε οπλισμό με τη γενναιότητά του. Ημίθεος έμοιαζε όταν ριχνόταν στη μάχη χωρίς να υπολογίζει τη ζωή του. Δικαίωνε έτσι και τα πολλά μετάλλια και διπλώματα ανδρείας που είχε πάρει μετά τον τραυματισμό του στην Κρέσνα Τζουμαγιάς. Αντίγραφα που υπάρχουν στο Γ.Ε.Σ. δόθηκαν πρόσφατα στα εγγόνια του. Είναι αξιοσημείωτο ότι και ο Βασιληάς Γεώργιος όταν το 1937 πέρασε από το Ρέθυμνο εντυπωσιάστηκε βλέποντας τον στην άκρη του δρόμου να τον χαιρετά από τα τόσα μετάλλια στο στήθος του. Σε βαθμό μάλιστα που σταμάτησε την άμαξα να τον ρωτήσει ποιος είναι και που απέκτησε τόσα μετάλλια κι αυτός του απάντησε:

– Στους Βαλκανικούς αγώνες στο γνωστό δωρικό του ύφος.

Για τη γενναιότητα του Στυλιανού έχουμε και τη μαρτυρία από μια εμβληματική μορφή της Αντίστασης τον Γιώργη Τζίτζικα από το Άνω Μέρος επίσης, που έτυχε να τον συναντήσει στο πεδίο της τιμής, αλλά και του Ανδρέα Μπαραδάκη από τη Μύρθιο Ρεθύμνου, σύμφωνα με την οποία συνάντησε τον ήρωα δυο φορές ν’ ανεβοκατεβαίνει στου Σήμα την καμάρα. Είχε την έγνοια του και στο σπίτι και το βραδάκι ανέβαινε ν’ αρμέξει το κοπάδι και να δώσει εντολές στα μικρά αγόρια. Μετά γύριζε στη μάχη. Ήταν κάτι που ξεπερνά την ανθρώπινη φαντασία ν’ αφήνει το πόστο του όσο να πεταχτεί στο χωριό να δει τι απέγιναν οι δικοί του να εμψυχώσει και πάλι ξαναγύριζε στη μάχη χωρίς να υπολογίσει κόπο. Αυτά σε μια εποχή που ο κόσμος δεν είχε στο σύνολό του την πολυτέλεια ενός υποζύγιου για τις μεταφορές του.

Και φθάνουμε στο αποκορύφωμα της τραγωδίας που χάρισε το φωτοστέφανο του μάρτυρα στον Στυλιανό.

Η θέα των νεαρών χωροφυλάκων που ακάτεχοι στην τέχνη του πολέμου σύρονταν ως πρόβατα επί σφαγή δεν άφησε ασυγκίνητο τον ήρωά μας. Στην προσπάθειά του να τα βοηθήσει μη χάσουν τον δρόμο τους βρέθηκε ο ίδιος αβοήθητος στην πιο κρίσιμη στιγμή της μάχης στον Άγιο Γιώργη. Και δεν άργησε να συλληφθεί από περίπολο λυσσασμένων για εκδίκηση ναζί.

Εκτελέστηκε με άλλους εκεί κοντά στην εκκλησία. Κι εδώ οι γνώμες διχάζονται. Άλλοι ισχυρίζονται ότι έριξαν και τον Στυλιανό, στο καμίνι του Ζαφείρη και τον έκαψαν μαζί με άλλους. Νεκρό ή ζωντανό κανένας δεν ξέρει. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι τον έριξαν σε πηγάδι και τον έκαψαν. Το καμίνι πάντως υπάρχει όπως και ενδείξεις ότι χρησιμοποιήθηκε από τους ναζί για εκατόμβη θυμάτων.

Αυτό όμως που προβληματίζει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο είναι το γιατί έχουν αναγνωριστεί μερικοί μόνο από τα θύματα των εκτελέσεων στη Μάχη της Κρήτης. Λίστες με ονόματα νεκρών έχουν δημοσιευθεί αλλά πουθενά δεν υπάρχει το όνομα του Στέλιου Πατακού. Κι εδώ δημιουργείται το μεγάλο ερώτημα. Τάχα γιατί;;;

Γιατί άραγε ο συγκεκριμένος ήρωας έμεινε χαμένος στη λήθη; Γιατί έστω και μεταγενέστερα δεν χαράχτηκε το όνομά του εκεί που γίνεται η αναφορά των νεκρών.

Τα μεγαλύτερα παιδιά του Δημήτρης και Γιώργης αμέσως μετά τον άκουσμα του θανάτου του πατέρα τους εντάχθησαν στην Εθνική Αντίσταση στο σώμα του Καπετάν Μπαντουβά με μοναδικό στόχο την εκδίκηση για το θάνατο του πατέρα τους και για την απόκτηση ξανά της πολυπόθητης λευτεριάς της Πατρίδας. Σε μια από τις επιδρομές των Γερμανών συνέλαβαν τον Δημήτρη και τον μετέφεραν στο σπίτι του Προέδρου όπου κατάφερε να τους ξεφύγει την ώρα που έτρωγαν …σε άλλη περίπτωση εγκλώβισαν τον Γεώργιο μέσα στο σπίτι τους που όμως κατάφερε και ξέφυγε από τρύπα που είχε προμελετήσει και φτιάξει για τέτοια περίπτωση. Σε άλλη έφοδο των Γερμανών έφθασαν στη Πατσό μπήκαν στο σπίτι του Στυλιανού Πατακού αναζητώντας τους επικηρυγμένους πλέον γιους του. Εκεί βρήκαν τη γυναίκα του Ανδρονίκη ανήμπορη στο στρώμα. Μια κατσαρόλα έβραζε στην παρασιά και παραδίπλα τα τρία ανήλικα παιδιά της Αντώνης, Κωστής και Ζαχαρένια κάθονταν ζαρωμένα στη θέα των εισβολέων που έδειχναν να μη συγκινούνται από τίποτα.

Άρχισαν να ρωτούν την Ανδρονίκη για τους γιους της. Ζητούσαν επίμονα να τους πει που βρίσκονταν οι επικηρυγμένοι γιοι της. Εκείνη δεν καταλάβαινε γρι. Και να ήξερε όμως δεν επρόκειτο να μιλήσει. Τη χτύπησαν αλύπητα. Την έριξαν κάτω από τη κρεβάτι και την ποδοπατούσαν μπροστά στα έντρομα μάτια των παιδιών της κτυπώντας την με τα υποκόπανα των όπλων.

Σαν να μην έφτανε αυτό άρχισαν να ρίχνουν τα πάντα καταγής. Μέχρι και την πιατοθήκη. Ακόμα και την κατσαρόλα που κόχλαζε. Έφυγαν αφήνοντας πίσω τους το χάος και μια γυναίκα εθνομάρτυρα που ξεψύχησε μετά από 4-5 ώρες και κανένας δεν ανέφερε ποτέ στις λίστες των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους τηρώντας την εθνική τους αξιοπρέπεια και τις παραδόσεις του τόπου τους. Αυτό πείσμωσε περισσότερο τους γιους της Δημήτρη και Γιώργη όπου πρόσφεραν το μιτάτο τους για την φιλοξενία των απαγωγέων του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε, ενώ ο Γιώργης ανέλαβε το δύσκολο έργο να τους μεταφέρει από κρυφά μονοπάτια προς Ροδάκινο για την οριστική διαφυγή…

Μόνο οι απόγονοί της τίμησαν τους ηρωικούς γεννήτορες σε άλλα μετερίζια κοινωνικών αγώνων ακολουθώντας τα χνάρια τους. Το χρέος της πολιτείας παραμένει ανοικτό. Δεν μπορεί να μένει στην αφάνεια το όνομα του Στυλιανού Παττακού που αποδεδειγμένα βρήκε τραγικό θάνατο στον Άγιο Γιώργη. Ούτε βέβαια και της Ανδρονίκης που είχε επίσης μαρτυρικό τέλος.

Ας ελπίσουμε με την ευκαιρία των εκδηλώσεων για τη Μάχη της Κρήτης που πλησιάζει ο καιρός τους να αποκατασταθεί αυτή η αδικία. Το οφείλουμε κυρίως στη μνήμη ενός ανθρώπου που για να βοηθήσει άλλους βρέθηκε στον κλοιό των ναζί και τέλειωσε τη ζωή του στις φλόγες.

ΠΗΓΕΣ: Μαρτυρίες από Γιώργη Τζίτζικα, Ανδρέα Μπαραδάκη, εγγονών του εθνομάρτυρα και αρχεία ΓΕΣ.

Ρεπορτάζ: Εύα Λαδιά