«Παντέρμη Κρήτη»

Του Γιάννη Τσερεβελάκη

Δανείζομαι τον τίτλο από το ομώνυμο έργο του μεγάλου Ρεθύμνιου συγγραφέα Παντελή Πρεβελάκη, που αναφέρεται στην επανάσταση του 1866-1869. Η λέξη «παντέρμη» σημαίνει «παντελώς έρημη», «καημένη», «δυστυχισμένη», «δύσμοιρη». Ωστόσο, στην κρητική διάλεκτο έχει κι άλλες σημασίες. Όταν π. χ. ο Κρητικός λέει «ε, τα παντέρμα νιάτα!», εννοεί τα ωραία νιάτα που χάθηκαν. Το ίδιο κι όταν λέει «ε, τσι παντέρμους χρόνους!». Λέει όμως ακόμη και τη φράση: «Σφάλιξε εδά μπλιο την παντέρμη σου μπούκα!», εννοώντας το φλύαρο στόμα. Επομένως, η λ. έχει πολλές σημασίες, θετικές και αρνητικές. Χρησιμοποιώ τη λ. με την αρνητική της σημασία, δηλαδή «καημένη», «δυστυχισμένη».

Γιατί, όμως, είναι παντέρμη η Κρήτη; Όταν χρησιμοποιούσε τη λ. ο Πρεβελάκης, είχε στο νου του αφενός το γεγονός ότι η Κρήτη πολεμούσε μόνη της εναντίον δυνάμεων κατά πολύ ανώτερων και, αφετέρου, ότι ένα νησί με τόσες ομορφιές, που θα μπορούσε να ζει ειρηνικά, τώρα είναι βυθισμένο στη δίνη ενός καταστροφικού πολέμου. Έτσι η λέξη λάβαινε και μια σχεδόν χαϊδευτική σημασία, μια έννοια συμπόνιας και αγάπης για την Κρήτη που μάχεται και πονά δίχως βοήθεια. Ίσως ακόμη ο συγγραφέας να είχε στο νου του τη σκληρή μοίρα του νησιού, που για εκατοντάδες χρόνια ήταν υποδουλωμένο πρώτα στους Ενετούς κι ύστερα στους Τούρκους. Όντως, λοιπόν, με μια λέξη καθαρά κρητική ο Πρεβελάκης περιέγραφε κατά τον καλύτερο τρόπο, τόσο διαχρονικά όσο και συγχρονικά, τα βάσανα του νησιού.

Ίσως, όμως, διερωτηθεί ο αναγνώστης- και δικαίως:

– Πράγματι, η λέξη ανταποκρινόταν κάποτε στην κατάσταση της Κρήτης.  Σήμερα, όμως, ποιος ο λόγος να χρησιμοποιηθεί; Η Κρήτη δεν έχει πόλεμο, οι κάτοικοί της ζουν ειρηνικά, υπάρχει δημοκρατία, το νησί έχει αναπτυχθεί. Κι ακόμη: Το όνομά της είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο, εκατομμύρια άνθρωποι την επισκέπτονται κάθε χρόνο, για να γνωρίσουν τις ομορφιές της, τις αρχαιότητες και τα μνημεία της, να γευτούν τα φαγητά και να χαρούν τις θάλασσές της. Γιατί, λοιπόν, να την πούμε «παντέρμη» και να μη χρησιμοποιήσουμε άλλες λέξεις, από αυτές που χρησιμοποιούνται στερεοτυπικά για το νησί και που μας κολακεύουν;  Εννοώ λέξεις, όπως «λεβεντογέννα», «νησί των γενναίων», «θεριό που κείτονταν στη θάλασσα», «κλειδί του παραδείσου» κ.ά.

Αυτά θα έλεγε ο υποθετικός αναγνώστης, προς τον οποίο οφείλουμε μια απάντηση.

Ναι, είναι «παντέρμη»  η σημερινή Κρήτη, με τη σημασία της «δύστυχης», της «βαριόμοιρης», της «κακομοίρας».

Διαβάστε τη συνέχεια στο patris.gr