«Κυρατζής»: Ο μεταφορέας για κάθε ανάγκη στα παλιά χρόνια της Κρήτης

Στα παλιά χρόνια της Κρήτης δεν υπήρχαν οι σημερινές ανέσεις στην μετακίνηση που όλοι απολαμβάνουμε. Μπορεί σήμερα να είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε την τεράστια αλλαγή των τελευταίων δεκαετιών, αλλά κάποτε που δεν υπήρχαν οχήματα στο νησί οι αποστάσεις και ο χρόνος είχαν εντελώς διαφορετική σημασία. Τότε που ακόμη και τα κάρα ήταν ελάχιστα, ο «Κυρατζής» ήταν αυτός που πρόσφερε τις πολύτιμες υπηρεσίες μεταφοράς καθώς οι περισσότεροι Κρητικοί είχαν ανάγκη να στείλουν εμπορεύματα, να μετακινηθούν οι ίδιοι και να λύσουν τόσα άλλα προβλήματα της καθημερινής ζωής.

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Μέχρι την δεκαετία του 1930 και σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης μέχρι και λίγο μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι κυρατζήδες ή αγωγιάτες ήταν οι «επαγγελματίες» των περισσότερων μετακινήσεων. Χωρίς να είναι απόλυτα εύστοχο, θα μπορούσε κάποιος να τους παρομοιάσει με τους σημερινούς φορτηγατζήδες, ταξιτζήδες ή κούριερ που κάνουν την ζωή μας πιο εύκολη σήμερα.

Η προέλευση της ονομασίας «κυρατζής»

Η λέξη κυρατζής έχει σίγουρα τουρκική προέλευση και προέρχεται από τη λέξη “kyraci” που σημαίνει σε ελληνική μετάφραση ο μισθωτής ή ο ενοικιαστής. Μια λέξη που έχει ρίζα με λανθασμένη ετυμολόγηση από το κύριος/κύρης. Ο δε αγωγιάτης που ήταν μία ακόμη ονομασία για αυτούς τους απαραίτητους ανθρώπους, «βγαίνει» από την λέξη άγω- αγώγιον- αγώγι-αγωγιάτης- δηλαδή αυτός που μεταφέρει φορτίο σε συνήθως απόσταση έναντι αμοιβής.

Η σπουδαία προσφορά των «κυρατζήδων»

Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως χωρίς τους κυρατζήδες δεν θα ικανοποιούνταν οι βασικότερες ανάγκες της καθημερινότητας και φυσικά του εμπορίου. Η σκληρή και εξαντλητική δουλειά τους ήταν απαραίτητη για πολλά χρόνια από άκρη σε άκρη στην Κρήτη όπως βεβαίως και στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας. Παρά την σταδιακή εμφάνιση φορτηγών και λεωφορείων, οι παραδοσιακοί αυτοί επαγγελματίες των μεταφορών άντεξαν αρκετά στο χρόνο καθώς έφταναν στα πιο απομακρυσμένα χωριά και δεν τους πτοούσαν όλα τα εμπόδια που σταμάταγαν τα τότε πρώτα οχήματα.

Παρά τις δυσκολίες της εποχής πριν από έναν αιώνα, πραγματοποιούσαν μεταφορές εμπορευμάτων με τα μουλάρια τους, χωριάτες που ήθελαν πάνε στην πόλη, γιατρούς που έπρεπε να δουν κάπου μακριά έναν ασθενή κ.α. Με την αντίστοιχη πληρωμή, το «αγόι» που σημαίνει αντίτιμο, αναλάμβαναν σχεδόν κάθε είδους μεταφορά που μπορούμε κάποιος να σκεφτεί.

Προκειμένου να μπορούν να πραγματοποιήσουν τόσες διαφορετικές μεταφορές, είχαν τα δικά τους ιδιαίτερα εργαλεία που ονομάζονταν με μία λέξη «σιρμαγιά». Μια ποικιλία από εργαλεία όπως ασκιά για την φόρτωση κρασιού ή ελαιόλαδου, κοφίνια όπου έβαζαν μέσα ελιές, σταφύλια κτλ ενώ απαραίτητα ήταν και τα διάφορα τσουβάλια για τα κάθε λογής αντικείμενα. Πάντα σημασία είχε να τα καταφέρουν για να ικανοποιήσουν τον πελάτη τους.

Όταν επρόκειτο για μεταφορά ανθρώπου, προσπαθούσαν να προσφέρουν τις ελάχιστες ανέσεις που μπορούσε να έχει κάποιος εκείνη την σκληρή εποχή. Για την μετακίνηση χρησιμοποιούσαν συνήθως άλογα και φρόντιζαν από πριν να έχουν βάλει πάνω από το σαμάρι μια αναπαυτική «πατανία». Η πατανία που ορισμένοι θυμούνται ακόμη αν είναι μεγάλοι σε ηλικία, ήταν ένα είδος λεπτής κουβέρτας που ύφαιναν στον αργαλειό τους οι έμπειρες νοικοκυρές. Τα κάπως ταλαιπωρημένα από αυτά τα παραδοσιακά υφαντά τα έκαναν «μαξιλάρια» οι κυρατζήδες για να ανακουφίζουν από την ταλαιπωρία όσους αναλάμβαναν να μετακινήσουν.

Όταν μάλιστα εκείνος που θα ανέβαζαν στο άλογο ή το μουλάρι ήταν γιατρός, έκαναν το κάτι παραπάνω για να τους προσφέρουν μια καλή εμπειρία. Εννοείται πως ήθελαν πάρα πολύ να έχουν καλές σχέσεις με τους λιγοστούς γιατρούς της περιοχής…

Η περιβόητη «χαχαλόβεργα»

Αν κάποιος αναζητήσει φωτογραφίες του προηγούμενου αιώνα με κυρατζήδες ή αγωγιάτες, συζνά θα παρατηρήσει ακόμη ένα «εργαλείο» της δουλειάς. Αυτό ήταν η «χαχαλόβεργα» που πέρα από το ρόλο που είχε, ήταν και ένα είδος συντροφιάς για τους μοναχικούς αυτούς επαγγελματίες. Η χαχαλόβεργα ήταν η μικρή ξύλινη βέργα που είχε στην άκρη της μία πρόκα με την οποία ο κυρατζής «κέντριζε» λίγο το ζωντανό για να πηγαίνει λίγο πιο γρήγορα όταν έπρεπε. Ακόμη προσπαθούμε να μάθουμε τι ακριβώς σημαίναν ορισμένες φράσεις τους προς τα ζώα όπως το «όξωωω», το «σεεε» κ.α.

Οι κυρατζήδες ως «μεταφορείς ειδήσεων»

Οι κυρατζήδες για τον λαό εκείνη την εποχή, πριν από έναν ολόκληρο αιώνα, δεν ήταν απλά μεταφορείς εμπορευμάτων και ανθρώπων. Ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις και οι «δημοσιογράφοι» των περιοχών που εξυπηρετούσαν. Μπορεί φυσικά να γνώριζαν ελάχιστα γράμματα ή να έγραφαν μόνο τα βασικά όταν χρειαζόταν, αλλά ήταν δίχως αμφιβολία εκείνοι οι οποίοι μάθαιναν τα πάντα και γρήγορα.

Η αδιάκοπη σχέση τους λόγω δουλειάς με πολλά χωριά και ανθρώπους τους καθιστούσε κυριολεκτικά εκείνους που μετέφεραν μαζί με αντικείμενα, πολλές επιπλέον ειδήσεις και νέα από τις διάφορες περιοχές. Νέα και εξελίξεις σε διάφορα θέματα, έως και τα τόσα «κουτσομπολιά» που όλοι ήθελαν με τρόπο να μαθαίνουν…

Η ανάμνηση ενός χαμένου επαγγέλματος

Στις ημέρες μας δεν ζουν ακόμη πολλοί Κρητικοί που να θυμούνται τους κυρατζήδες στους δρόμους και τα αμέτρητα μονοπάτια του νησιού. Πλέον αυτό που μένει είναι η έντονη λαογραφική ανάμνηση αυτού του χαμένου επαγγελματία που πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες σε χρόνια δύσκολα. Ενός ανθρώπου που συχνά υπό αντίξοες συνθήκες και διαρκή κόπωση, έβαλε το δικό του «λαθαράκι» στο να προοδέψει αυτός ο τόπος.

Απόλυτα «δεμένοι» με τον λαό στις περισσότερες περιπτώσεις και πάντα πρόθυμοι να ικανοποιήσουν ανάγκες, οι κυρατζήδες έκαναν τα δύσκολα εύκολα για πολλές δεκαετίες μέχρι να τους εκτοπίσει η τεχνολογική πρόοδος όπως τόσα μα τόσα παραδοσιακά επαγγέλματα στην Ελλάδα…