Κρήτη: Τα Πρωτοχρονιάτικα έθιμα στο νησί και την υπόλοιπη χώρα

Πολλές και αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο είναι οι παραδόσεις και τα έθιμα που τηρούνται στην Κρήτη και την υπόλοιπη χώρα, με την φετινή χρονιά να αποτελεί ίσως εξαίρεση για κάποιες από αυτές, λόγω των περιορισμών έχουν επιβληθεί στις μετακινήσεις.

Τα Πρωτοχρονιάτικα έθιμα στην Κρήτη

Το ποδαρικό, η «καλή χέρα», τα Κρητικά κάλαντα, η μπουγάτσα και εν μέρει η «κρεμμύδα» είναι, μεταξύ άλλων, τα έθιμα που διατηρούνται στο χρόνο τόσο σε περιοχές του Νομού όσο και στην πόλη του Ηρακλείου και ξεχωρίζουν.
Το λεγόμενο ποδαρικό είναι το έθιμο σύμφωνα με το οποίο ο πρώτος άνθρωπος που θα πατήσει με το πόδι του στο σπίτι, μετά την είσοδο του νέου χρόνου, πρέπει να είναι τυχερός για να φέρει τύχη στο σπίτι και την οικογένεια ενώ σε διάφορα μέρη του Ηρακλείου, την Πρωτοχρονιά συνηθίζεται η οικογένεια να πηγαίνει στην εκκλησία.
Μαζί τους παίρνουν μια εικόνα του σπιτιού, η οποία αφού λειτουργηθεί θα κάνει το ποδαρικό στο σπίτι. Εξάλλου την ημέρα της Πρωτοχρονιάς μεταφέρουν νερό από τη βρύση στο σπίτι και ο νοικοκύρης λέει:
«Όπως τρέχει τούτο το νερό ετσά να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου».
Ακόμη ο νοικοκύρης μεταφέρει μια πέτρα στο σπίτι λέγοντας:
«Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα ετσά να είναι γερό και το σπίτι μου».
Εξ άλλου σε ορισμένες περιοχές στο Λασίθι ο πρώτος εκτός της οικογένειας που θα μπει στο σπίτι κάθεται σε μία πέτρα και λέει τρεις φορές: «Κλου κλου στα ορνίθια μας καλοχρονιά στα σπίτια μας μπε-μπε στα πρόβατά μας και υγεία στα παιδιά μας, κι όσο βάρος έχει τούτη η πέτρα, τόσο χρυσάφι να μπει στο σπίτι σας. Και του χρόνου να είμαστε ευτυχισμένοι».
Ένα άλλο έθιμο που διατηρείται όχι όμως ευρύτατα είναι αυτό της κρεμμύδας. Πρόκειται για ένα άγριο φυτό που μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι και δεν τρώγεται και αυτό το κρεμούν έξω από την πόρτα του σπιτιού καθώς εκείνο συνεχίζει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη θεωρώντας το ως γούρι για το σπίτι λόγω της μεγάλης ζωτικής δύναμης του.
Ακόμη σε κάποια χωριά βάζουν στα σπίτια ένα φυτό από βολβό και σε άλλα χωριά ένα κλωνάρι χαρουπιάς, γιατί η χαρουπιά είναι ένα δένδρο που δίνει πολλούς καρπούς, πάντα πράσινο το ίδιο και ο βολβός και συμβολίζουν την αφθονία.
Στα κάλαντα τώρα υπάρχουν διαφοροποίησες σε σχέση με αυτά στην υπόλοιπη Ελλάδα αφού σε αρκετά μέρη με την Κρητική διάλεκτο αναφέρονται στο γεγονός της Πρωτοχρονιάς και καταλήγουν με ευχές στον νοικοκύρη και το σπίτι του :
Ανοίξετε την πόρτα σας
τα κάλαντα να πούμε
και βάλτε και καμιά ρακί
για να σας ευχηθούμε
Ταχιά ταχιά’ναι αρχιχρονιά
πρώτη γιορτή του χρόνου
αρχή που βγήκε ο Χριστός
στη γη να περπατήσει
Και βγήκε και χαιρέτησε
όλους τους ζευγολάτες
και ο πρώτος που χαιρέτησε
ήταν ο Άγιος Βασίλης…..
Ένα άλλο έθιμο που έρχεται από πολύ παλιά και ζωντανεύει την ημέρα της Πρωτοχρονιάς είναι η «καλή χέρα», όπου οι παππούδες οι γονείς και οι στενοί συγγενείς δίνουν στα παιδιά κάποιο χρηματικό ποσόν καλώντας τους να τους κάμουν την «καλή τους χέρα».
Στην πόλη του Ηρακλείου υπάρχει και ένα γλυκό έθιμο είναι αυτό της μπουγάτσας, όπου οι κάτοικοι καταναλώνουν την παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας, θέλοντας να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση.
Κάποιοι παλιοί Ηρακλειώτες λένε πως το έθιμο καθιερώθηκε από χαρτοπαίκτες που επέστρεφαν στα σπίτια τους μόλις έμπαινε ο νέος χρόνος και ήθελαν να γλυκάνουν την οικογένεια με τη χαρά του κέρδους τους ή πριν τους πικράνουν με την είδηση ότι έχασαν στα χαρτιά.

Πρωτοχρονιά: Έθιμα στην Πελοπόννησο

Το σπάσιμο του ροδιού, το κέρασμα από την ψυχοκόρη, το φαγητό για τις Μοίρες και το ψήσιμο της κουλούρας είναι μερικά από τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Πελοπόννησο, ενώ κάποια άλλα, όπως η υπαίθρια αγορά των μποναμάδων στην Πάτρα, δεν αναμένεται φέτος να τηρηθούν, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό.

Στη Μεσσηνία

Στην Μεσσηνία, ένα από τα έθιμα είναι το σπάσιμο του ροδιού την Πρωτοχρονιά.
Όταν λοιπόν η οικογένεια επιστρέφει από την εκκλησία, ο νοικοκύρης μπαίνει πρώτος μέσα στο σπίτι, κρατώντας ένα ρόδι στο χέρι. Στην συνέχεια ρίχνει κάτω το ρόδι για να σπάσει κάνοντας ταυτόχρονα ευχές.
Επίσης, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, όταν τα μέλη της οικογένειας βγαίνουν από το σπίτι, πατούν πάνω σε μία μεγάλη πέτρα, την οποία έχει τοποθετήσει στο κατώφλι η νοικοκυρά από την παραμονή.

Στην Κορινθία

Στην Κορινθία, ένα από τα έθιμα της πρώτης ημέρας του νέου έτους, είναι αυτό της ψυχοκόρης.
Ειδικότερα, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, όταν η οικογένεια επιστρέφει από την εκκλησία, η έφηβη κόρη τούς περιμένει, κρατώντας στα χέρια της ένα μεγάλο πιάτο γεμάτο με γλυκά και τα προσφέρει. Το πιάτο περιέχει κυρίως μελομακάρονα, δίπλες, κουραμπιέδες, τηγανόψωμα, ξεροτήγανα, καθώς και γλυκά του κουταλιού. Παράλληλα προσφέρει στον άντρα τής οικογένειας ένα ποτήρι με λικέρ.

Στην Αρκαδία

Σε χωριά της Αρκαδίας, κάτοικοι τοποθετούν ανήμερα την Πρωτοχρονιά σε κρήνες, διάφορα φαγητά, που προορίζονται για τις Μοίρες.
Εάν λοιπόν την επόμενη ημέρα οι κάτοικοι δεν βρουν τα φαγητά, πιστεύουν ότι η νέα χρονιά θα είναι καλή, ενώ εάν παραμένουν στις κρήνες, τότε θεωρούν ότι θα συμβεί το αντίθετο.

Στη Λακωνία

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς κάτοικοι στην περιοχή Αλευρού συνήθιζαν να ψήνουν στο τζάκι μία μεγάλη κουλούρα, η οποία ήταν ζυμωμένη με νερό και αλεύρι, ενώ μετά το ψήσιμο της έβαζαν μέλι και καρύδια. Το πρωί της επόμενης ημέρας, μετά τη επιστροφή από την εκκλησία, κρεμούσαν την κουλούρα στο κέρατο του βοδιού τους και στη συνέχεια περίμεναν πότε αυτό θα την τινάξει από το κεφάλι του. Αν λοιπόν μετά το τίναγμα της κεφαλής η κουλούρα έπεφτε στο δάπεδο με την όψη προς τα επάνω, τότε πίστευαν ότι η σοδειά της νέας χρονιάς θα ήταν καλή. Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς το εορταστικό τραπέζι περιελάμβανε το παραδοσιακό φαγητό σούπα με κότα, ενώ μετά το τέλος του γεύματος απολάμβαναν τις λαλαγγίδες.

Στην Αχαϊα

Ένα από τα παλαιότερα έθιμα στην Πάτρα, ήταν η υπαίθρια αγορά των μποναμάδων, η οποία ξεκινούσε να λειτουργεί λίγες ημέρες πριν από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Σε αυτή την αγορά υπήρχαν κυρίως πολλά παιχνίδια και δώρα. Για πολλά χρόνια οι πάγκοι με τους μποναμάδες στήνονταν στην πλατεία Γεωργίου, ενώ στην συνέχεια μεταφέρθηκαν στον πεζόδρομο της Τριών Ναυάρχων.
Όμως φέτος, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό δεν αναμένεται να στηθούν οι πάγκοι των μικροπωλητών με τα δώρα.

Πρωτοχρονιά – Λάρισα: Τα έθιμα για τον ερχομό του νέου χρόνου

Η παράδοση παραμένει στον χρόνο και τα έθιμα την περίοδο της Πρωτοχρονιάς στο νομό Λάρισας παίρνουν «σάρκα και οστά» κάθε χρόνο αυτήν την περίοδο.
Αν και τα περισσότερα από τα έθιμα έχουν χαθεί, υπάρχουν κάποια που αναβιώνουν ακόμη και σήμερα αναδεικνύοντας ότι η λαϊκή παράδοση είναι πολύ πλούσια.
«Οι Καμήλες και Ντιβιτζήδες», «Τα Μπαμπαλιούρια», είναι κάποια από αυτά τα έθιμα που παραμένουν στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας.

«Μπαμπαλιούρια»

Σε κάποιες περιοχές της Ελασσόνας, το έθιμο που αναβιώνει την περίοδο που οδεύουμε προς την αλλαγή του χρόνου είναι τα λεγόμενα «Μπαμπαλιούρια». Πρόκειται για ένα έθιμο που κουβαλάει μια μακρά ιστορία και σχετίζεται με τον «εξορκισμό» των κακών πνευμάτων.
Κατά τη διάρκεια των δρώμενων, διάφοροι μεταμφιεσμένοι φορούν πάνω τους κρεμασμένα κουδούνια, οι ήχοι των οποίων δίνουν το μήνυμα της έναρξης της νέας χρονιάς. Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς σε πολλά σπίτια κόβεται και η παραδοσιακή πίτα με το χρυσό φλουρί, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, όποιος το βρει θα είναι και ο τυχερός της νέας χρονιάς.
Τα «Μπαμπαλιούρια» παλαιότερα ξεκινούσαν από την εκκλησία και γύριζαν σε όλα τα σπίτια των χωριών, έλεγαν κάλαντα και κατέληγαν στην πλατεία.

«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»

Σε κάποιες περιοχές του νομού, όπως είναι για παράδειγμα το Μεγάλο Μοναστήρι, ένα έθιμο που αναβιώνει είναι οι «Καμήλες και Ντιβιτζήδες».
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στην παράδοση της Ανατολικής Ρωμυλίας και ο βασικός πυρήνας είναι μεταξύ άλλων η ανταλλαγή των ευχών για να έρθει η καλή χρονιά.
Κατά τη διάρκεια του εθίμου χορεύεται ένας εντυπωσιακός χορός που έχει την μορφή ζωναράδικου με τους άντρες να εκτελούν διάφορες φιγούρες.
Πηγή: neakriti