Η γυναίκα κυριαρχεί ως Θεά-μητέρα του νεαρού λαμπερού Θεού στη Μινωική εποχή | ΦΩΤΟ

Τη συναρπαστική σχέση των Μινωιτών με τη φύση αλλά και το σύμπαν, τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Κρήτης, αλλά και τη συνέχεια σε λατρευτικές πρακτικές που μπόρεσε να διασχίσει ωκεανούς χρόνου, φτάνοντας ως τις μέρες μας, σκιαγραφεί με έναν μοναδικό τρόπο η γνωστή αρχαιολόγος Ναννώ Μαρινάτου, καθηγήτρια και πρόεδρος του Τομέα Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, στο Σικάγο.

Σε αυτή τη συνέντευξη, που παραχώρησε στην εφημερίδα “Νέα Κρήτη”, η κ. Μαρινάτου μάς ξεναγεί σε αυτόν τον γεμάτο εκπλήξεις κόσμο του μινωικού πάνθεον, όπου κυριαρχεί η γυναίκα Θεά-μητέρα του νεαρού λαμπερού Θεού, την οποία λατρεύουν οι Μινωίτες με επίκεντρο τα ανακτορικά κέντρα, όπου κυρίαρχο ρόλο στο τελετουργικό έχει το βασιλικό ζεύγος.

Μέσα από την τέχνη και τα πολιτισμικά παράλληλα, η γνωστή αρχαιολόγος αποκαλύπτει τη σχέση των προγόνων μας με το υπερφυσικό αλλά και το φυσικό κόσμο, αποκρυπτογραφεί τα σύμβολα της θρησκευτικής εξουσίας και της σχέσης τους με την κοσμική και μας ταξιδεύει σε ένα προσκυνηματικό ταξίδι της εποχής από το Ανάκτορο της Κνωσού ως το Ιερό Κορυφής του Γιούχτα με έναν γλαφυρό, σχεδόν μυθιστορηματικό τρόπο.

Πώς θα συνθέτατε το μινωικό πάνθεον;

«Το μινωικό πάνθεον είναι λίγο διαφορετικό από το δωδεκάθεο της ελληνικής θρησκείας. Προτού εξηγήσω τις διαφορές, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η μινωική θρησκεία είναι προϊόν μιας εποχής που είναι πολύ πρωιμότερη από την Ελληνική Κλασική Εποχή κατά περίπου 1.000 χρόνια. Αυτό το τεράστιο χρονικό διάστημα εύκολα ξεχνιέται από τους ειδικούς, που μιλάνε για συνέχεια θρησκειών σαν να ήταν η χιλιετία μια δεκαετία. Σκεφτείτε την Κρήτη του 1018: Κατοικείτο από Άραβες, Χριστιανούς του Βυζαντίου και Οθωμανούς, άρα είχε μια πολύπλοκη δέσμη από θρησκευτικές ταυτότητες. Τι έχει μείνει από αυτά στην Κρήτη του 2018;

Τώρα, ως προς το πάνθεον, το καλύτερο είναι να εντάξουμε τη μινωική θρησκεία σε άλλες παρόμοιες ανακτορικές θρησκείες της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου, και να επισημάνουμε τις ομοιότητές τους. Προσέξτε επιπλέον ότι οι πολιτισμοί αυτοί της δεύτερης χιλιετίας στη Μέση Ανατολή είναι σύγχρονοι με τη μινωική Κρήτη. Μια κοινή θεότητα που μοιράζονται οι ανακτορικοί πολιτισμοί μεταξύ τους είναι ο νεαρός Θεός των καταιγίδων και κεραυνών, που είναι κάτι μεταξύ Διός και Απόλλωνος. Είναι πάντοτε ουράνιος θεός και ονομάζεται Τεσούμπ στους Χετταίους, Βάαλ στη Συρία και Γιαχβέ στην Ιερουσαλήμ. Στην Αίγυπτο, στην ίδια κατηγορία ανήκουν οι νεαροί θεοί Όρος και Σεθ.

Ακριβώς έναν τέτοιο νεαρό αλλά σφριγηλό και μυώδη Θεό συναντάμε και στη μινωική Κρήτη, κυρίως σε σφραγιδόλιθους και δακτυλίδια. Είναι πάντοτε σε όρθια στάση πολεμιστή ή είναι θηριοδαμαστής. Μπορούμε να φανταστούμε ότι αυτός ο νεαρός Θεός εξελίχθηκε στον Δία και τον Απόλλωνα ή ότι οι Έλληνες τον εισήγαγαν εκ νέου από τη Μέση Ανατολή. Όμως, σε αντίθεση με την ελληνική θρησκεία, ο νεαρός Θεός της μινωικής Κρήτης είναι ιεραρχικά κατώτερος από τη Μεγάλη Θεά, που βρίσκεται επικεφαλής του πανθέου. Αυτή απεικονίζεται με βαριά στήθη, που δείχνουν μητρότητα. Ήταν λοιπόν μητέρα Θεά – έτσι άλλωστε την ερμήνευσε και ο Αρθούρος Έβανς.

Μετά από έρευνες κατάλαβα ότι είναι και αυτή ουράνια θεά και όχι “Μητέρα γη”, όπως υπέθεταν οι παλαιοί. Νομίζω ότι δικαιώθηκα από καινούργια ευρήματα στην Κρήτη και στη Μεσσηνία, ότι πράγματι ένα από τα εμβλήματα της Θεάς είναι ο ηλιακός δίσκος. Παρόμοια θεά του ήλιου υπάρχει και στους Χετταίους και στην Αίγυπτο, όπου η Ίσιδα έχει τον ηλιακό δίσκο ως στέμμα επάνω στο κεφάλι της. Επίσης, η Ασερά (Asherah) των Εβραίων ήταν πιθανώς ηλιακή θεότητα. Αν το σκεφτούμε καλά, η Θεά του ήλιου είναι συνάμα και θεά της γονιμότητας και βασίλισσα του πανθέου. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι πάντα καθισμένη σε θρόνο, ενώ ο νεαρός Θεός (για τον οποίον μόλις μίλησα) απεικονίζεται πάντα όρθιος. Επειδή, δε, είναι μητέρα με βαριά στήθη, προφανώς είναι η μητέρα (και όχι η σύζυγος) του νεαρού θεού. Προτείνω, λοιπόν, ότι το ιερό ζεύγος είναι μητέρα και γιος, περίπου όπως η Παναγία και ο Ιησούς».

Το μυκηναϊκό μυστήριο

«Η εικονογραφία αυτή ισχύει και για τη μυκηναϊκή τέχνη, που εμένα τουλάχιστον με προβληματίζει, διότι, ενώ θεωρείται πρόδρομος της ελληνικής θρησκείας, στην τέχνη δε βλέπω το δωδεκάθεο, ούτε τον Δία, ούτε τον Ποσειδώνα, ούτε τον Διόνυσο στην τέχνη. Βλέπω μόνο τη Μεγάλη Θεά στις μινωικές τοιχογραφίες. Νομίζω, λοιπόν, ότι η μινωική επιρροή και μάλιστα της Κνωσού είναι εμφανέστατη στον ελλαδικό χώρο, ίσως όχι όσο αναγνωρίζεται σήμερα. Ένα άλλο συμπέρασμα που βγαίνει από αυτά είναι ότι η Μεγάλη Θεά ήταν ένα είδος βασιλομήτορος και αυτό έδινε εξουσία στην πραγματική βασιλομήτορα της Κνωσού. Η βασιλομήτωρ έχει, άλλωστε, μεγάλη εξουσία στους Χετταίους και τους Αιγυπτίους».

Ποια επίδραση άσκησε στη μετέπειτα ιστορική εξέλιξη στον ελλαδικό χώρο;

«Δεν υπάρχει ακριβής αναλογία μεταξύ της Μεγάλης Θεάς της μινωικής Κρήτης με θεά του ελληνικού πανθέου, μιας και δεν υπάρχει ηλιακή θεότητα εκεί. Μπορεί να συγκριθεί με τη Ρέα, μητέρα του Διός, ή τη Λητώ, μητέρα του Απόλλωνος, αλλά αυτές είναι σχετικά ασήμαντες θεότητες, χωρίς σπουδαίες λατρείες.
Τέλος, ας σημειώσουμε ότι η Θεά του Ηλίου (όπως η Ίσιδα) επισκέπτεται τον κάτω κόσμο να βοηθήσει τους νεκρούς να αναζωογονηθούν έστω και στο υπερπέραν (είναι δηλαδή ανάλογη με την Περσεφόνη στην ελληνική θρησκεία). Στην Αίγυπτο, η ηλιακή Ίσις είναι και σύζυγος του Οσίριδος, που βασιλεύει στον κάτω κόσμο».

Είναι εντυπωσιακό ότι οι γυναίκες εμφανίζονται να φροντίζουν την εξωτερική τους εμφάνιση με τρόπο που εκπλήσσει για τόσο πρώιμες κοινωνίες, κάνοντας ακόμα και τον Έβανς να χαρακτηρίσει τη μορφή σε μια από τις πιο γνωστές τοιχογραφίες ως “Παριζιάνα”. Τι μας λέει αυτό για την κοινωνία των Μινωιτών και ενδεχομένως για τον ρόλο των γυναικών στο πάνθεον της προϊστορικής Κρήτης;

«Είναι σίγουρο ότι η Βασίλισσα-Θεά του πανθέου επηρέασε και την κοινωνία της μινωικής Κρήτης και ανέβασε τον ρόλο των γυναικών. Όμως, ας μην υπερ-ερμηνεύσουμε αυτό το φαινόμενο. Και στην Κλασική Εποχή η Αθηνά είναι κυρίαρχη θεά και προστάτις της πόλεως, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι η αρχαία Αθήνα ήταν μητριαρχία».

Ήταν άντρες ή γυναίκες οι ιερείς στη μινωική Κρήτη;

«Και τα δύο φύλα. Πάντως, η πιο σημαντική παρατήρηση είναι ότι αρχιερέας ήταν ο ίδιος ο βασιλεύς και η βασίλισσα η αρχι-ιέρεια. Έτσι η θρησκευτική τελετουργία ελέγχεται πλήρως από το ανάκτορο. Το ίδιο απαντάμε και στους Χετταίους, τους Αιγυπτίους, την πόλη της Ουγκαρίτ. Πινακίδες από τη Μέση Ανατολή αναφέρουν μεγάλες πομπές, που ξεκινούν από το ανάκτορο και με το βασιλικό ζεύγος επικεφαλής φτάνουν στα ιερά της περιφέρειας (ας πούμε στον Γιούχτα ή στις Αρχάνες). Το βασιλικό ζεύγος φοράει λαμπερά και καμιά φορά λευκά ρούχα, για να είναι καθαρά. Ίσως κρατούν στα χέρια τους αγαλματίδια, όπως η Θεά των Όφεων. Κάνουν θυσίες, απαγγέλουν προσευχές, γίνονται καθαρμοί. Μετά από πολυήμερο ταξίδι, η πομπή επιστρέφει στο ανάκτορο και τα αγαλματίδια φυλάσσονται στη θέση τους. Έτσι τα βγήκε ο Αρθούρος Έβανς στα θησαυροφυλάκια της Κνωσού.

Ας προσέξουμε, επίσης, ότι η αίθουσα του θρόνου της Κνωσού έχει και θρησκευτικό και κοσμικό χαρακτήρα. Ανήκει δηλαδή και στη Μεγάλη Θεά και στον αρχιερέα-βασιλέα, ο οποίος ταυτίζεται με τον νεαρό Θεό, τον γιο της Θεάς. Έτσι συμβολίζεται και εμπεδώνεται η βασιλεία σε μεταφυσικό πλαίσιο».

Σύμπαν και φύση: Ο κύκλος της ζωής και των άστρων

Ποια ήταν η σχέση των Μινωιτών με το σύμπαν και τα αστρονομικά φαινόμενα και το νυχτερινό ουρανό; Έχουμε επαρκείς ενδείξεις για τις γνώσεις τους;

«Εάν, όπως είπα, η Μεγάλη Θεά είναι ηλιακή θεότητα, φυσικά το μινωικό πάνθεον είναι ουράνιο και αστρικό. Εκφράζει τους κύκλους του σύμπαντος και το αστρονομικό ημερολόγιο των εποχών. Όλα μεγαλώνουν και φθίνουν: αυτός είναι ο κύκλος της ζωής και ο κύκλος των άστρων. Έτσι έχουμε νύχτα-μέρα, φθινόπωρο-χειμώνα-άνοιξη-καλοκαίρι, ζωή-θάνατο. Ο μινωικός συμβολισμός είναι αισθητός και στην τέχνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα κρίνα στις μινωικές τοιχογραφίες της Θήρας (Σαντορίνης), που έχουν μπουμπούκια, άνθη στην ακμή τους και άνθη που μαραίνονται».

Υπάρχει άραγε ένας διαχρονικός και διαπολιτισμικός κώδικας που ακολουθούν οι λαοί σε ολόκληρο τον κόσμο στα “πιστεύω” τους; Και αν υπάρχει αυτό, μήπως ο βασικός λόγος είναι η απάντηση στην αγωνία της μεταθανάτιας ζωής;

«Σίγουρα η απάντηση είναι “ναι”. Το θείο είναι αιώνιο και ενσωματώνει τους κύκλους της φύσης, τους κύκλους της ζωής. Πριν από τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, το θείο δεν ήταν εκτός φύσης, αλλά μέρος της φύσης: “την πεπρωμένην μοίραν αδύνατά έστι αποφυγείν και θεώ”, δηλαδή την πεπρωμένη μοίρα δεν μπορεί να αποφύγει ούτε ό ίδιος ο θεός, λέει ο Απόλλων στον Κροίσο σε χωρίο του Ηροδότου. Είναι και αυτό μια παρηγοριά. Ο θάνατος είναι μεν αναπόφευκτος, αλλά δε χρειάζεται να προκαλεί αγωνία».

Πηγή: neakriti.gr