Η «ευκή»: Το Κρητικό χειροφίλημα που «αρνείται» να χαθεί στο χρόνο

Μπορεί τα χρόνια να περνάνε και η κοινωνία μας να αλλάζει ακόμη πιο γρήγορα, αλλά η παράδοση δεν ακολουθάει με τον ίδιο ρυθμό. Σημαντικά στοιχεία της Κρητικής κουλτούρας παραμένουν ζωντανά ακόμη και αν πράγματι δεν έχουν την ίδια «βαρύτητα» εν συγκρίσει με το παρελθόν. Ένα από αυτά τα μικρά «κομμάτια» του παρελθόντος της Κρήτη είναι το έθιμο της «ευκής» ή ευχής που συνοδευόταν με χειροφίλημα. Όσοι ζουν στο νησί ξέρουν πως η συγκεκριμένη εθιμική κίνηση πράγματι «αρνείται» να χαθεί στο χρόνο.

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Για ανθρώπους από άλλο τόπο ή ιδιαίτερα τουρίστες, η «ευκή» δεν αποτελεί μια παράδοση που κατανοείται εύκολα. Απαιτείται κάποιος να έχει επαφή πραγματικά με την Κρήτη και να γνωρίζει τον ιδιαίτερα έντονο δεσμό των κατοίκων με την ιστορία τους, την ορθόδοξη θρησκεία και φυσικά την τεράστια σημασία των οικογενειακών δεσμών.

Όπως λένε πολλοί ηλικιωμένοι Κρητικοί, οι άνθρωποι και οι συνήθειες αλλάζουν, όμως η «ψυχή» της Κρήτης δεν αλλοιώνεται στο πέρασμα των δεκαετιών…

Η «ευκή» είναι και αυτή όπως πολλά άλλα έθιμα, ένα κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας όταν οι Οθωμανοί απαιτούσαν το χειροφίλημα ως ένδειξη υποταγής. Οικογενειακή υποταγή όταν το ζητούσαν από τις ίδιες τις γυναίκες τους καθώς γυρνούσαν από την δουλειά τους ή κοινωνική υποταγή όταν το ζητούσαν από τους υπόδουλους τότε Έλληνες. Μπορεί να φαίνεται ακραίο στην δική μας σημερινή εποχή, αλλά εκείνη την περίοδο στο οθωμανικό σύστημα αξιών, το χειροφίλημα ήταν ξεκάθαρο έθιμο κοινωνική και στρατιωτικής ιεραρχίας χωρίς ωστόσο αρνητικό χαρακτήρα της περισσότερες φορές.

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, ήταν απόλυτα φυσιολογικό το οθωμανικό χειροφίλημα να ενσωματωθεί στην κοινωνική ζωή των Κρητικών και να συνδυαστεί απόλυτα με την ευκή. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Έλληνες μάθαιναν το έθιμο πια στα νεότερα παιδιά τα οποία χειροφιλούσαν τους γονείς τους, τους στενούς συγγενείς και άλλα πρόσωπα για τα οποία έτρεφαν σεβασμό. Ακριβώς για αυτό το λόγο είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο και σε ολόκληρη την χώρα το χειροφίλημα των παπάδων προκειμένου να έχουμε την ευχή τους και την εύνοια του θεού.

Μπορεί η συγκεκριμένη συνήθεια να έχει περιοριστεί, αλλά η συμβολική δύναμη της όχι. Χαρακτηριστικό της σημασίας της «ευκής» που ζήταγαν οι Κρητικοί είναι το παρακάτω τετράστιχο:

“Ευκή γονέου γόραζε, και στα βουνά περπάθιε,
και τα βουνά να συγχαλούν, εσύ να μη φοβάσαι”

Μέχρι πριν από μόλις μία δύο γενιές στην Κρήτη, ήταν βέβαιο πως πριν από σημαντικές αποφάσεις ή επιλογές τα παιδιά θα ζητούσαν την ευχή των γονιών τους. Αρκετές φορές με επίσημο τρόπο κατά την διάρκεια συνάντησης στο σπίτι μεταξύ και άλλων συγγενών. Για να λάβουν άδεια για τον γάμο που ήθελαν, για να «μεταναστεύσουν» σε άλλο τόπο μακριά από το νησί ή όταν έφευγαν οι άντρες για την στρατιωτική τους θητεία, πάντα χειροφιλούσαν τους γονείς και ζήταγαν ευχές για καλή τύχη και την εύνοια του θεού.

Μια ακόμη έκφραση της «ευκής» ήταν η συγχώρεση. Πέρα από την ζήτηση της σύμφωνης γνώμης και των ευχών για καλή συνέχεια, το έθιμο της ευχής χρησιμοποιείται ακόμη σε περιπτώσεις που κάποιος επιθυμεί συγχώρεση για κάποια πράξη. Είτε για κάποιο λάθος που έπραξε, είτε για κακές σχέσεις για καιρό με κάποιος συγγενή ή φίλο, η φράση «Συχώρεσε με, και ο Θεός να σου συχωρέσει» είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ειλικρινή επιθυμία για συγχώρεση και μια νέα σχέση.

Στις μέρες είναι ξεκάθαρο πως η καθημερινότητα στις σχέσεις των ανθρώπων έχει αλλάξει, όπως έχουν παράλληλα υποχωρήσει και οι συμβολικές πράξεις στο πλαίσιο των οικογενειών και των τοπικών κοινωνιών. Ωστόσο, η σημασία της «ευκής» και το χειροφίλημα διατηρούν τόσο ισχυρό συμβολισμό και σχέση με την Κρητική παράδοση που «αρνούνται» να χαθούν. Παραμένουν στον «πυρήνα» της κουλτούρας του νησιού και υποστηρίζουν τις στενές σχέσεις σεβασμού μεταξύ των ανθρώπων…