Αρχαίες πόλεις και ναυάγια στον φανταστικό βυθό της Κρήτης

Από τα Χανιά μέχρι την Ελούντα υποθαλάσσιοι αρχαιολογικοί χώροι που θα  μπορούσαν να είναι και επισκέψιμοι από το κοινό –  Όταν ερασιτέχνες δύτες των Χανίων ανακαλύπτουν αρχαία ναυάγια – Βίντεο και φωτογραφίες (όλες οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στο άρθρο υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα απο το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού –  Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων – ΥΠΠΟΑ-ΕΕΑ)

Πριν από 42 χρόνια ο θρυλικός Γάλλος πλοίαρχος Ζακ Ιβ Κουστώ είχε έρθει στην Κρήτη για να πραγματοποιήσει υποβρύχια έρευνα που οδήγησε σε σημαντικές ανακαλύψεις και στην ανάσυρση φορτίων από αρχαία ναυαγια στην Ντία.

Ο βυθός της Κρήτης προσέλκυσε το ενδιαφέρον του πασίγνωστου ωκεανογράφου και όχι άδικα καθώς υποβρύχιοι αρχαιολογικοί θησαυροί όπως αρχαίες πόλεις, ναυάγια, εντυπωσιακά οικοδομικά σύνολα και λιμενικά έργα που αναπαύονται εδώ και αιώνες στο νερά της θάλασσας αλλά και μεταγενέστερα ευρήματα, συνθέτουν τον υποθαλάσσιο χώρο της Κρήτης, από τη μια άκρη του νησιού ως την άλλη.

Ο βυθός της Κρήτης είναι ένας μαγικός τόπος για εξερεύνηση και περιπλάνηση και θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για την ανάπτυξη  ενάλιου τουρισμού, ώστε τα μυστικά του να μην αποκαλύπτονται μόνο στους ενάλιους αρχαιολόγους και τους επαγγελματίες δύτες.

Στην Κρήτη υπάρχουν 30 κηρυγμένοι υποβρύχιοι αρχαιολογικοί χώροι και τουλάχιστον άλλοι τόσοι ακήρυχτοι, όπως σημείωσε στο Flashnews.gr ο Θεοτόκης Θεοδούλου, καταδυόμενος αρχαιολόγος της Εφορίας Ενάλιων Αρχαιοτήτων στην Κρήτη,  ενώ κάποιοι από αυτούς, όπως στην Ελούντα είναι ορατοί ακόμα και σε απλούς κολυμβητές που δεν χρειάζεται να καταδυθούν για να έρθουν αντιμέτωποι με την πολιτιστική κληρονομιά μας.

Πολλές από τις σημαντικές υποθαλάσσιες αρχαιολογικές ανακαλύψεις έγιναν, όχι από επαγγελματίες αρχαιολόγους αλλά από ερασιτέχνες ψαράδες ή δύτες, όπως στην περιοχή βορείως του Κολυμπαρίου όπου δύτες του Συλλόγου “Φίλοι του Βυθού” έπεσαν τυχαία πάνω σε ένα ναυάγιο πλοίου που μετέφερε αμφορείς και χρονολογείται στην Ρωμαϊκή περίοδο.

“Κάναμε τυχαία κατάδυση στην περιοχή και εντοπίσαμε αντικείμενα που ήταν σαφές οτι πρόκειται για αρχαία. Βρήκαμε το φορτίο στο βυθό της θάλασσας μισοθαμμένο, περιελάμβανε κοντέινερ της εποχής γεμάτα με αμφορείς όπου μέσα τοποθετούσαν τα εμπορεύσιμα αντικείμενα, λάδι, σπόροι κτλ.Όταν ήρθε ο κ. Θεοδούλου με την ομάδα του και έκαναν έρευνα σε όλη την περιοχή, μας ενημέρωσαν οτι πιθανότατα είναι Ρωμαϊκό Ναυάγιο και θα γίνει περαιτέρω έρευνα”, ανέφερε στο Flashnews.gr o Βασίλης Σαμολαδάς, Καθηγητής Πληροφορικής στο Πολυτεχνείο Κρήτης kai  Αντιπρόεδρος του Συλλόγου “Φίλοι του Βυθού”.

(το ναυάγιο Pier Luigi, σε βάθος 30 μέτρων στον κόλπο της Σούδας)

Όταν ερασιτέχνες δύτες των Χανίων ανακαλύπτουν τα κρυμμένα μυστικά του βυθού

Οι ερασιτέχνες δύτες των Χανίων έχουν εντοπίσει και άλλα ναυάγια, μεταγενέστερης εποχής σε άλλες περιοχές της Δ.Κρήτης, όπως στο Ελαφονήσι και το Μπάλο.

“Όταν κάνεις μια κατάδυση και πέφτεις πάνω σε κομμάτι της ιστορίας της πατρίδας σου είναι μια συγκινητική στιγμή… “Έχουμε βρει ναυάγια που είναι του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Στην περίοδο της Μάχης της Κρήτης και αργότερα, έχουν μείνει στο βυθό αεροπλάνα και πλοία, πολεμικά και μη που έχουν ναυαγήσει από τότε από πολεμικές ενέργειες. Έχουμε επίσης εντοπίσει ναυάγια πιο συγχρονα τα οποία ναυάγησαν από καιρικές συνθήκες. Ένα  πολύ ενδιαφέρον τέτοιο ναυάγιο βρίσκεται στην περιοχή του Ελαφονησίου και λέγεται “Υπερατρις”. Το πλοίο βούλιαξε το 1905 και το όνομα του πλοίου, το μάθαμε από τον τύπο της εποχής. Μετέφερε γενικό φορτίο και έχουμε βρει υπολείμματα από μικρά ποτηράκια τσαγιού ενώ στο βυθό υπάρχουν θαμμένα ακόμα κομμάτια του φορτίου του.

Μέσα στον κόμβο της Σούδας υπάρχουν ναυάγια από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και ένα απο αυτά είναι το ιταλικό πλοίο που ονομάζεται Pier Luigi και βρίσκεται σε βάθος 30 μέτρων. Ήταν φορτωμένο με οβίδες και το βούλιαξαν αεροπλάνα μάλλον συμμαχικά. Ένα άλλο πλοίο βρίσκεται στην περιοχή του Μπάλου και είναι αποβατικό, ναυαγισμένο σε ρηχά νερά,  σε 10  μέτρα βάθος. Υπάρχουν διάφορα αεροπλάνα, το πιο καλοδιατηρημένο είναι πολύ κοντά στην παραλία στο Γεράνι, υπάρχουν κάποια άλλα υπολείμματα αεροπλάνων”, ανέφερε ο κ. Σαμολαδάς

Η “Εκατόμπολιν” Κρήτη του Ομήρου που φέρνουν στο φως οι αρχαιολόγοι

Υποθαλάσσιες αρχαίες πόλεις στην Κρήτη

Όπως εξηγεί ο κ.Θεοτόκης Θεοδούλου, “μεταξύ των υποβρύχιων αρχαιοτήτων συγκαταλέγονται τα χτίσματα, τα  οποία είναι οικοδομικά σύνολα που είχαν χτιστεί στην παραλία και λόγω της αλλαγής της σχέσης της στεριάς και θάλασσας βρέθηκαν μέσα στο νερό. Πόλεις ολόκληρες όπως είναι στην Ελουντα, όπως είναι τάφοι στο Στόμιο στην Ιεράπετρα. Υπάρχει υποβρύχιο κτίριο Μινωικό, στην Αμνισό στο Ηράκλειο, λίγο πιο πέρα υπάρχουν Μινωικά κτίρια στην περιοχή του Αρίνα, βυθισμένο λατομείο στην περιοχή του Ανισσαρά, κατασκευές συλλογής νερού στην περιοχή της Σταλίδας, εκκλησία στην περιοχή της Χερσονήσου καθώς και κτίρια της Ρωμαϊκής πόλης, κτίρια στην περιοχή του Σισσίου στην Ελούντα, στο Καλό Χωριό, ιχθυοδεξαμενές στον μόχλο στη Χρυσή, στη Ζάκρο

Τα τελευταία χρόνια η αρχαιολογική έρευνα έχει εμβαθύνει στην Ελούντα όπου βρίσκουμε τα τείχη της πόλης, λιμενικά έργα, οδικό δίκτυο με πλακόστρωτους δρόμους, δημόσια κτίρια κτλ. Όλα αυτά δείχνουν τη συγκροτημένη πόλη που ξέρουμε από την αρχαία γραμματεία. Και άλλοι χώροι, όσο εμβαθύνουμε στην έρευνά τους, θα μας διασαφηνίσουν και θα φωτίσουν την εικόνα που έχουμε για την  “Εκατόμπολιν” Κρήτη, όπως τη χαρακτήριζε ο Όμηρος (είχε εκατό πόλεις)”

(Κατάλοιπα αρχαίων οικοδομημάτων στον κόλπο της Ελούντας, από έρευνα του 2015)

(Κατάλοιπα αρχαίων οικοδομημάτων στον κόλπο της Ελούντας, από έρευνα του 2015)

(Έρμα ή φορτίο ναυαγίου με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη στο φρούριο Κούλε Ηρακλείου)

(Παρατήρηση και τεκμηρίωση ναυαγίου στη διάρκεια της έρευνας του 2011)

Αφρικανικοί αμφορείς στην Γραμβούσα, βυζαντινοί αμφορείς στην Κίσσαμο  – Τα γνωστά ναυάγια δυτικά της Κρήτης και τα φορτία που ανασύρθηκαν

“Στη Γραμβούσα υπάρχει ναυάγιο που βρήκαμε αφρικάνικους αμφορείς., έχουμε βρει βυζαντινούς αμφορείς στην Κίσσαμο, φορτίο με οικοδομικά υλικά της Ρωμαϊκής Εποχής κοντά στις Μένιες του δήμου Πλατανιά. Ανελκύσαμε δείγματα από τους ίδιους τους λίθους για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε το λατομείο όπως επίσης από ένα δεύτερο που ανελκύσαμε αγγεία προκειμένου να ταυτίσουμε  με μεγαλύτερη ακρίβεια την χρονολόγηση της ναυάγησής του. Υπάρχει ένα δεύτερο ναυάγιο με οικοδομικό υλικό που το χρονολογούμε στην Ενετική Περίοδο. Υπάρχουν κανόνια πολεμικών πλοίων στην περιοχή της Γραμβούσας. 

Στην Κρήτη έχουμε γνωστά περίπου 25 με 30 ναυάγια χωρίς αυτό να σημαίνει οτι ειίναι και τα μόνα. Χρονολογούνται κυρίως από τα Ρωμαϊκά χρόνια και εξής. Υπάρχει ναυάγιο, φορτίο στην Ψείρα που είναι προϊστορικό, από την Μεσομινωική περίοδο, στην Ανατολική Κρήτη. Ο αριθμός αυτός είναι σχετικός γιατί έχει να κάνει με τις ελάχιστες περιοχές που ερευνήθηκαν και τις τυχαίες φορές που κάποιοι βρήκαν και υπέδειξαν ναυάγια, ψαράδες σφουγγαράδες, δύτες κλπ ή εμείς βρεθήκαμε με την ευκαιρία αυτοψιών για κάποια έργα να τα εντοπίσουμε” ανέφερε ο κ. Θεοδούλου.

(Παρατήρηση αρχαίων αγγείων κατά τη διάρκεια της έρευνας του 2011)

(Τεκμηρίωση ναυαγίου από την έρευνα στον κόλπο του Ηρακλείου το 2011)

“Στη Δυτική Κρήτη υπάρχουν περίπου 10 ναυάγια ενώ συστηματικά έχει ερευνηθεί ο κόλπος της Κισάμου, η δυτική πλευρά της Χερσονήσου της Γραμβούσας και τμήμα της ανατολικής πλευράς της χερσονήσου του Ροδοπού. Εκεί έχουμε συστηματική έρευνα και υπάρχουν περίπου 7-8 αρχαία ναυάγια συν κάποια νεότερα του 2ου παγκοσμίου πολέμου και ένα Ενετικό μάλλον, που είχε εντοπιστεί πρόσφατα σε αυτοψία για κάποιο έργο.

Αβίαστα αποδεικνύεται η χρήση της περιοχής και η επικινδυνότητα της ναυσιπλοϊας στην περιοχή και η πυκνότητά της σε διάφορες εποχές και επιπλέον η δυναμική που έχει αυτού του είδους η έρευνα όσο εμπλουτίζεται να μας δώσει σαφέστερες ενδείξεις για το τι συνέβαινε στην περιοχή στο παρελθόν. Υποθέτουμε οτι η πιο συχνή αιτία των ναυαγίων ήταν καιρικά φαινόμενα. Ανάλογα με το σημείο που βρίσκονται, μπορεί κανείς να υποθέσει οτι συγκεκριμένοι άνεμοι τα έσπρωξαν ωστε να ναυαγήσουν στις συγκεκριμένες ακτές“, επισημαίνει ο κ. Θεοδούλου

Στις υποθαλάσσιες αρχαιότητες συγκαταλέγονται και λιμενικά έργα, που έχουν πραγματικά “ιδιαίτερη τεχνική δεινότητα αν σκεφτείτε το πόσο ρευστό περιβάλλον είναι οι παραλίες στις οποίες κτίζονται. Εκεί που συναντιέται η γη με τη θάλασσα, τα ρεύματα, τα ρέματα, υπάρχει το ασταθές περιβάλλον του βυθού και όμως εκεί χτίζονται έργα όπως το Ρωμαικό λιμάνι στην Χερσόνησο, το λιμάνι στην Ελούντα, πιθανότατα και αυτό Ρωμαϊκό. Στη Σούδα υπάρχει η προπερέλα, ένας υποβρύχιος μόλος που είναι χτισμένος απέναντι από το νησάκι της Σούδας. Επίσης, ο μαύρος μόλος στην Κίσαμο που είναι το υπερυψωμένο λιμάνι στα Φαλάσαρνα, εννοείται τα ενετικά λιμάνια των Χανίων, του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου, το Ρωμαικό της Χερσονήσου”

(Φορτίο ναυαγίου με βυζαντινούς αμφορείς στο φρούριο Κούλε Ηρακλείου)

(Φορτίο ναυαγίου με ρωμαϊκούς αμφορείς στο φρούριο του Κούλε Ηρακλείου)

(Τεκμηρίωση φορτίου ναυαγίου με οικοδομικό υλικό)

(Φωτογράφηση διάτρητου λίθου από την περιοχή του κόλπου της Κισάμου κατά την έρευνα του 2013)

Η βύθιση της Αν.Κρήτης και η ανύψωση της Δ.Κρήτης έχουν αναδείξει ανάλογους αρχαιολογικούς χώρους

Προοπτική ανάπτυξης ενάλιου τουρισμού, επίσκέψιμοι οι υποβρύχιοι αρχαιολογικοί χώροι

Ερωτηθείς για την προοπτική ανάπτυξης του ενάλιου τουρισμού ο κ. Θεοδούλου τοποθετήθηκε μεταφέροντας ταυτόχρονα την διάθεση του Υπ.Πολιτισμού στο θέμα αυτό.

 “Υπάρχει μια γενικότερη τάση εξωστρέφειας από πλευράς της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπ. Πολιτισμού και βλέπει θετικά την ανάπτυξη όχι μόνο του καταδυτικού τουρισμού – καταδυτικός τουρισμός κατά το νόμο είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε περιοχές χωρίς αρχαία –  αλλά είμαστε διατεθειμένοι να συζητήσουμε ακόμη και την επισκεψιμότητα σε υποβρύχιους αρχαιολογικούς χώρους

Η Δ.Κρήτη δεν έχει πολλές παράκτιες θέσεις γιατί ανυψώθηκε από το σεισμό του 465, αλλά η Αν. Κρήτη έχει πάρα πολλές θέσεις βυθισμένες όπου οι πόλεις, λιμενκά έργα, παράκτια οικοδομήματα βρίσκονται σήμερα κάτω από το νερό. Όλα αυτά δυνητικά μπορεί να αποτελέσουν χώρους ενάλιου τουρισμού…   Αρκετοί από τους υπάρχοντες υποθαλάσσιους αρχαιολογικούς χώρους θα μπορούσαν να είναι επισκέψιμοι. Χώροι που μπορούν να διαφυλαχτούν πιο εύκολα, που έχουν κτίρια και αντικείμενα που δεν μπορούν να μετακινηθούν ή να καταστραφούν πιο δύσκολα. Η Ελούντα θα μπορούσε να γίνει ένα καταδυτικό πάρκο όπου κολυμπώντας μόνο να κανείς, χωρίς να έχει καταδυτικές γνώσεις θα μπορούσε να δει πράγματα. Επίσης, το ναυάγιο με τους κυβόλιθους που βρέθηκε  στην δυτική Κρήτη, όπου μιλάμε για τεράστιους λίθινους όγκους οι οποίοι δεν μπορούν να καταστραφούν ή να μετακινθούν, οπότε είναι ένα ασφαλές μνημείο που θα μπορούσε να επισκεφτεί κανείς.

Δυνητικά υπάρχουν πολλά τέτοια μνημεία που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε επισκέψιμους χώρους.   Η υπηρεσία μας είναι θετική, δεν έχουμε λόγο να αποτρέψουμε να επισκεφτεί κανείς συγκεκριμένα ναυάγια, πάντα με ξεκάθαρους όρους προστασίας και νομίζω οτι για να γίνει αυτό με το σωστό τρόπο θα πρέπει να συνεργαστούν διάφορεις φορείς. Να δούμε τις ανάγκες των καταδυομένων, τις ανάγκες της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας, τη στοχοθεσία των τοπικών φορέων και αρχών και σε συνεργασία να επιλέξουμε κάποιους τέτοιους χώρους. 

Θα υπάρχουν βέβαια όροι και προϋποθέσεις, γιατί η πολιτιστική κληρονομιά είναι κληρονομημένη από τα εγγόνια μας και οφείλουμε να την διατηρήσουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό για τις επόμενες γενιές. Άρα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην χρήση της, αλλά συμφωνούμε απόλυτα, ότι όπως επισκεπτόμαστε αρχαιολογικούς χώρους στη στεριά θα μπορούσαμε να το κάνουμε και γενικά.

Υπάρχει διάθεση εκ μέρους της υπηρεσίας για κοινωνικοποίηση της πληροφορίας που αφορά τις ενάλιες αρχαιότητες, αφενός για την προστασία τους και αφετέρου για την εξοικείωση του κοινού μαζί τους και μαζί μας για να πετύχουμε την καλύτερη προστασία”.

Η θέση των ερασιτεχνών δυτών για την ανάπτυξη ενάλιου τουρισμού στη Δυτική Κρήτη

Όπως εξήγησε στο Flashnews.gr ο κ. Σαμολαδάς το θέμα της ανάπτυξης ενάλιου τουρισμού θα έχει τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά οφέλη

“ένα θέμα που μας ενδιαφέρει όχι τόσο από πλευράς τουριστικής αλλά έχει να κάνει με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες που έχουμε σαν Σύλλογος. Η ανθρωπότητα συνολικά αλλά και η Ελλάδα συγκεκριμένα, κακομεταχειρίζεται το θαλάσσιο περιβάλλον με τη ρύπανση με σκουπίδια και την υπεραλίευση.

Τα καταδυτικά πάρκα που είναι ένας πολύ καλός τρόπος, και από οικονομικής πλευράς, για να προσελκύσει κανείς θαλάσσιο τουρισμό όμως είναι εξίσου καλά και βιολογικά. Με την απαγόρευση του ψαρέματος δίνεται η δυνατότητα να αναγεννηθεί κάπως η θαλάσσια ζωή στους υπεραλιευμενους μας βυθούς. Εδώ στα Χανιά προσπαθούμε πολλά χρόνια να γίνει ένα καταδυτικό πάρκο, ένα άλλο έχει πλησιάσει στην ολοκλήρωσή του στο Βάμο και υπάρχει ενδιαφέρον και από άλλους δήμους στο ν.Χανίων να γίνουν καταδυτικά πάρκα. Σιγά σιγά γίνεται πρόοδος παρόλο που ασχολούμαστε εδώ και 12 χρόνια και ακόμα δεν έχει γίνει το πρώτο.

(Συσκευή χαρτογράφησης του βυθού που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα του 2013 στη δυτική Κρήτη)

Πηγή: flashnews.gr