Ο Νίκος Καζαντζάκης μάς δίδαξε να είμαστε «ταξιδευτές» και όχι «τουρίστες»

Δεν υπάρχει άλλη περίοδος στην ιστορία του ανθρώπου όπου ο μέσος πολίτης ταξίδευε περισσότερο από την εποχή που ζούμε. Στο παρελθόν, τα ταξίδια ήταν προνόμιο πολύ μικρής μερίδας ανθρώπων που είτε ανήκαν σε ευνοούμενη κοινωνική τάξη, είτε τα ταξίδια αποτελούσαν μέρος του επαγγέλματος που ακολουθούσαν. Σήμερα, οι περισσότεροι παρά τις δυσκολίες ανά περίοδο είμαστε σε θέση να πραγματοποιήσουμε μικρά και μεγάλα ταξίδια σε διάφορους προορισμούς που πριν από γενεές οι πρόγονοί μας δεν το σκεφτόντουσαν ούτε ως όνειρο.

Ωστόσο, προσδίδουμε στα τόσα ταξίδια την αξία που πρέπει; Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι σίγουρα ένας συγγραφέας που έχει προσφέρει σπουδαίες απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα.

Γράφει ο Αντώνης Νικολάκης για το Daynight.gr

Στο πέρασμα των τελευταίων δεκαετιών όπου τα ταξίδια απέκτησαν όλο και περισσότερο την έννοια των διακοπών από την καθημερινότητα, πολλά από τα στοιχεία τους που έχουν ιδιαίτερη αξία περιορίστηκαν ενώ είναι αλήθεια πως από αρκετούς ποτέ δεν «ανακαλύφθηκαν».

Η επιφανειακή ευχαρίστηση παραμένει προτεραιότητα για τους περισσότερους σύγχρονους ταξιδιώτες που τόσο συχνά χάνουν σε ορισμένο βαθμό το νόημα των ταξιδιών.

Φυσικά και ότι συζητάμε αποτελεί ακόμη ένα άκρως υποκειμενικό θέμα, αλλά η μελέτη του έργου «ταξιδιωτών» όπως ο Καζαντζάκης δεν γίνεται παρά να μας θέσει προβληματισμούς και να μας προσφέρει διδάγματα…

 «Ένα μονάχα πράγμα αξίζει: το ταξίδι!»

Είναι γνωστό πως ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας ταξίδευε σε κάθε ευκαιρία, θέλοντας όσο τίποτε άλλο να ικανοποιήσει την ανάγκη του για εξερεύνηση του κόσμου και αίσθηση ελευθερίας. Με αφετηρία το 1925, ξεκινάει για τον Καζαντζάκη μια μεγάλη περίοδος ταξιδιών μέσω των οποίων συλλέγει εικόνες, ιδέες και εμπειρίες τις οποίες ενσωματώνει στα έργα του. Μέχρι το θάνατό του δεν σταμάτησε να ταξιδεύει στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αφρική. Όπως τον περιγράφουν άνθρωποι που έζησαν μαζί του, ήταν ένας ακούραστος ταξιδιώτης. Όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, «το ταξίδι και η εξομολόγηση στάθηκαν οι δύο μεγαλύτερες χαρές της ζωής μου».

Ο Νίκος Καζαντζάκης με τη σύζυγό του Ελένη στην Πίζα. 10 / 9 / 1951

Τα παρακάτω λόγια του συγγραφέα αποτυπώνουν με τον πιο έντονο τρόπο το πάθος του για τα ταξίδια:

«Να γυρίζεις τη γης, να βλέπεις – να βλέπεις- και να μην χορταίνεις- καινούργια χώματα και θάλασσες κι ανθρώπους και ιδέες, και να τα βλέπεις όλα για πρώτη φορά, να τα βλέπεις όλα σα για τελευταία φορά, με μακρόσερτη ματιά, κι έπειτα να σφλανάς τα βλέφαρα και να νιώθεις τα πλούτη να κατασταλάζουν μέσα σου ήσυχα, τρικυμιστά, όπως θέλουν, ωσότου να τα περάσει από την ψιλή κρισάρα του ο καιρός, να κατασταλάξει το ξαθέρι απ’ όλες τις χαρές και τις πίκρες σου – τούτη η αλχημεία της καρδιάς, είναι, θαρρώ μια μεγάλη, αντάξια του ανθρώπου ηδονή…»

O Νίκος Καζαντζάκης συγκεντρώνοντας αμέτρητες εμπειρίες και εικόνες από αυτά τα ταξίδια, δεν σταμάτησε σε όλη του την διαδρομή να μας «διδάσκει» για την αξία τους. Ακόμη περισσότερο, δεν έπαψε να τονίζει το ηθικό μας χρέος όπως εκείνος το έκρινε, ταξιδεύοντας να βιώσουμε την ουσία του κόσμου ολάκερου, να γνωρίσουμε τόπους άγνωστους και να εμπνευστούμε από ιδιαίτερα βιώματα. Αν στεκόταν για μια στιγμή στο σήμερα, ποιος ξέρει άραγε τι συναισθήματα θα τον κυρίευαν;

Τα ταξίδια του Καζαντζάκη δεν γίνονταν για τουριστικούς λόγους. Ο ίδιος ήταν αντίθετος στην ίδια την ιδέα του τουρισμού καθώς υποστήριζε πως ο τουρισμός παραμορφώνει το τοπίο και κάνει τους λαούς να χάνουν την «ψυχή» τους. Τα τόσα ταξίδια  που πραγματοποίησε είχαν εντελώς διαφορετικές επιδιώξεις και προτεραιότητες. Η σημερινή ευκολία των ταξιδιών ίσως τον ικανοποιούσε, αλλά σε καμία περίπτωση η τεράστια εμπορευματοποίηση και η επιφανειακή σχέση των «ταξιδευτών» με τους τόπους που επισκέπτονται.

Φωτογραφία από το δεύτερο ταξίδι του Νίκου Καζαντζάκη στην Ιαπωνία και στην Κίνα το 1957

Οι χιλιάδες λέξεις που έχει γράψει στα ταξιδιωτικά του βιβλία και την «πνευματική» του αυτοβιογραφία «Αναφορά στον Γκρέκο», διδάσκουν την αξία της γνωριμίας με ξένους πολιτισμούς. Την σημασία που έχει η πνευματική επαφή με τόπους που έχουν γνωρίσει άλλη ιστορική διαδρομή και μας ωθούν να φτιάξουμε στο νου μας ένα νέο «χάρτη». Γεμάτο από νέες εικόνες και ανθρώπους που αλλάζουν μονομιάς ότι υπήρχε στο μυαλό μας ως δεδομένο από σχεδόν κάθε άποψη.

Αυτό ακριβώς το «κάλεσμα» για εμπλουτισμό του εαυτού μας είναι το πλέον σημαντικό μάθημα που μας έχει προσφέρει ως «κληρονομιά» ο Καζαντζάκης.

Δεν αρκούν οι εικόνες, χρειάζεται και εσωτερική συζήτηση, δεν αρκούν οι φωτογραφίες, χρειάζεται και κατανόηση όσων βιώνουμε, δεν αρκεί να φτάσεις σε ένα τόπο και να δεις άλλους ανθρώπους, είναι απαραίτητο να «νιώσεις» όλα όσα σου προσφέρουν.

Κάθε ταξίδι είναι και ένας μικρός «αγώνας» να κατακτήσεις εμπειρίες και συναισθήματα. Να ανεβάσεις λίγο πιο ψηλά τον εαυτό σου, να δεις τον κόσμο από μια άλλη οπτική και να αναθεωρήσεις τον μικρόκοσμο που ζεις καθημερινά. Να αντικρύσεις την θνητότητα πολιτισμών και ανθρώπων όσο παλεύεις παράλληλα να εξηγήσεις τις αξίες και την αξία του ίδιου του ανθρώπου.

Ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρούσε τα ταξίδια στον κόσμο περισσότερο ως ανάγκη και λιγότερο ως επιλογή. Όπως έχει γράψει ο ίδιος, «Τούτη είναι ελπίδα του ταξιδευτή: να βρει στα πέρατα της γης τις εικόνες που εκφράζουν την ψυχή του και τον βοηθούν να σώσει και να σωθεί. Όσο ταξιδεύω, νιώθω όλο και πιο πολύ ότι το ταξίδι είναι για µένα ανάγκη ελευτερίας».

Σε σύγκριση με το σήμερα όπου τα ταξίδια είναι για τους περισσότερους επιφανειακή τουριστική επιλογή, η «ταξιδιωτική φιλοσοφία» του είναι ακόμη πιο πολύτιμη. Η αξία των αμέτρητων παραγράφων που έχει γράψει για τόσους τόπους και εμπειρίες, είναι βέβαιο πως θα αλλάξουν έστω και όσο «ένα φύσημα του αέρα» όπως ίσως έλεγε και ο ίδιος τον τρόπο με τον οποίο αναζητάμε και βιώνουμε τα ταξίδια…

Μερικά από τα ταξιδιωτικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη.