Κανελάδα: Το Κρητικό «αναψυκτικό» που άντεξε στο πέρασμα του χρόνου

Κάποτε, ακόμη και τα συνηθισμένα μας αναψυκτικά ήταν πολυτέλεια. Οι παλιοί Κρητικοί θυμούνται πόσο σπάνιο ήταν να βρουν πριν από δεκαετίες αναψυκτικό στο χωριό τους ή ακόμη και στις πόλεις. Τα  παιδιά αλλά και οι μεγαλύτεροι συχνά λαχταρούσαν κάποιο δροσερό ρόφημα που ωστόσο δεν έβρισκαν έτσι εύκολα σε κάποιο ψυγείο.

Τότε τα «αναψυκτικά» του νησιού φτιάχνονταν από ανθρώπους με μεράκι που ακολουθούσαν την παράδοση συνήθως των προγόνων τους. Η αγαπημένη σε όλους μας «κανελάδα» είναι ένα από αυτά που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου.

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Η κανελάδα που όλοι οι Κρητικοί γνωρίζουν και οι περισσότεροι τουρίστες στο νησί έχουν αγαπήσει, έχει μια ιστορία τουλάχιστον τριών αιώνων. Μέσα από την έρευνα ιστορικών πηγών, αναφέρεται πως από τον 18ο αιώνα μπορούσες να βρεις κανελάδα στις κεντρικές αγορές της Κρήτης!

Ο Ψηλορείτης κατά πάσα πιθανότητα ήταν το βουνό που μας χάρισε την κανελάδα σε συνδυασμό με την φαντασία των ντόπιων εκείνης της μακρινής εποχής. Το «αναψυκτικό» της Κρήτης δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς το χιόνι από τις κορυφογραμμές του που άντεχε ακόμη και το Καλοκαίρι σε σημεία που γνώριζαν καλά όσοι έμεναν στα πολύ ορεινά χωριά της ενδοχώρας.

Τι είναι η παραδοσιακή «κανελάδα»

Η κανελάδα ή αλλιώς «χιονάδα» είναι ένα από τα αρκετά παραδοσιακά ροφήματα που κυριαρχούσαν στη Κρήτη για πολλά χρόνια μέχρι περίπου την δεκαετία του 1970 όταν εμφανίστηκαν μαζικά τα αναψυκτικά παραγωγής εργοστασίου. Ήταν και παραμένει το κατεξοχήν κρητικό «αναψυκτικό» που φτιάχνετε από σιρόπι κανέλας, δόση νερού και πάγο ή βεβαίως παλαιότερο χιόνι.

Αν και υπήρχαν διάφορα παρόμοια ροφήματα με άλλες βάσεις για το σιρόπι όπως π.χ. το λεμόνι, η κανελάδα ήταν πάντα τόσο ιδιαίτερη που άντεξε τόσο στην πάροδο των αιώνων όσο και στις νέες τάσεις καθώς η Κρήτη άλλαζε με τις εισαγωγές προϊόντων.

Η «σκληρή» παραγωγή της αυθεντικής κανελάδας

Λίγα αναψυκτικά σε όλη την Ελλάδα είχαν αντίστοιχη δυσκολία στην παραγωγή όσο η Κρητική κανελάδα. Ο χαρακτήρας του ίδιου του «αναψυκτικού» είναι κόντρα στις δύσκολες εποχές που με τίποτα δεν συγκρίνονται με το σήμερα. Στις ημέρες μας είναι το πιο εύκολο να έχουμε δροσερό νερό ή κάποιο αναψυκτικό όποτε θελήσουμε μία ζεστή ημέρα. Τότε που η κανελάδα κυριαρχούσε, δεν υπήρχαν ούτε ψυγεία σε σπίτια και καφενεία. Αυτό που την ξεχώριζε ήταν ο θρυμματισμένος πάγος που «κατέβαινε» στο ποτήρι των τυχερών από τον Ψηλορείτη…

Για να απολαύσει κάποιος μια κανελάδα σε ένα παζάρι ή καφενείο, κάποιοι ανέβαιναν στις κορυφογραμμές του Ψηλορείτη για να βρουν χιόνι Χειμώνα-Καλοκαίρι. Συνήθως άνθρωποι που ήταν κυρίως βοσκοί αλλά ασχολούνταν και με την παραγωγή κανελάδας, ήξεραν που θα βρουν παγωμένο χιόνι ακόμη και στα μέσα του Καλοκαιριού. Σε βαθιές χαράδρες ή σπηλιές του βουνού, με μόχθο και ιδιαίτερο τρόπο μάζευαν την πρώτη ύλη του αναψυκτικού. Οι πιο τολμηροί κατέβαιναν με σχοινιά στον πάτο των τάφρων με σχοινιά για να κόψουν με ειδικά πριόνια στήλες πάγου. Σε συνθήκες κατάψυξης, πάλευαν να φέρουν πάνω όσο μεγαλύτερα κομμάτια πάγου μπορούσαν για να αξίζει η ταλαιπωρία της όλης διαδικασίας.

Φορτώνοντας τις παγοστήλες στα γαϊδουράκια που είχαν μαζί για την μετακίνηση και μεταφορά, κατέβαιναν πίσω στα χωριά προκειμένου να θρυμματίσουν τον πάγο και να είναι έτοιμος να συνοδέψει το αγαπημένο αρωματικό ρόφημα. Ειδικά τους θερινούς μήνες που λιγόστευε το χιόνι στο βουνό, η όλη προσπάθεια χρειαζόταν ώρες και φυσικά πολύ κόπο. Όπως επίσης ρίσκο καθώς δεν ήταν λίγα τα ατυχήματα που είχαν συμβεί κατά την συλλογή του πάγου σε βάραθρα και άλλα απόκρημνα μέρη.

Η πώληση της κανελάδας στην Κρήτη

Στο πέρασμα του χρόνου η παραγωγή και η πώληση κανελάδας έγινε επάγγελμα για ορισμένους ντόπιους. Αν και σε εποχές φτώχιας και δυσκολιών σε ολόκληρη την Κρήτη, το συγκεκριμένο «αναψυκτικό» μαζί με ορισμένα παρόμοια άλλα άφηνε ικανοποιητικό κέρδος σε οικογένειες που ασχολούνταν. Σε δεκαετίες πριν το 1960 και ακόμη πιο παλιά, θα μπορούσε κάποιος να απολαύσει μία παγωμένη κανελάδα κυρίως στα παζάρια και τις τοπικές γιορτές. Δεν ήταν ένα ρόφημα που μπορούσε εύκολα να φτιαχτεί και να συντηρηθεί παντού, αν και αυτό άλλαζε σταδιακά με το πέρασμα των ετών.

Μέσα από παλιές φωτογραφίες και διηγήσεις μεγαλύτερων σε ηλικία Κρητικών, γνωρίζουμε πως το «εμπόριο» κανελάδας ήταν όσο πιο απλό γινόταν. Υπήρχαν πάγκοι που οι πωλητές έφτιαχναν αμέσως στον πελάτη την κανελάδα του καθώς ανακάτευαν το αρωματικό σιρόπι κανέλας που είχαν προετοιμάσει μαζί με νερό και τα κομματάκια πάγου από τα ορεινά του νησιού.

Παλιά οικογένεια «κανελάδων» στον πάγκο της / Αρχείο Γεώργιου Χουστουλάκη

Με την άμεση επαφή με τον κόσμο, οι «κανελάδες» ήταν κάποτε κομμάτι της καθημερινής ζωής για τους περισσότερους ντόπιους ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα χωριά ή τις πόλεις. Ένα μέρος της λαογραφίας ενός τόπου με ανθρώπους που συνεχίζουν να αγαπάνε την διαχρονική κανελάδα όπως φυσικά τα περισσότερα στοιχεία της παράδοσης τους…